Jeodezi bilimi, yeryüzünün tamamının ölçülmesi bilimi olarak tanımlanmaktadır. Jeodezi, aynı zamanda “yeryuvarının üç boyutlu zamana bağlı olarak değişken olan uzayda tanımlanması ya da ölçülmesi” olarak da tanımlanabilir. Jeodezi, yer ölçmek veya yer bölmek anlamına gelmekte olan bir kelime olup “Jeo” ve “dezi” olarak ikiye ayrılmaktadır. “Jeo” yer anlamına gelirken “dezi” kelimesi ise ölçmek anlamına gelmektedir. Pek çok türü bulunmakta olan jeodezi, klasik ve modern jeodezi olmak üzere ikiye ayrılabilir. Peki jeodezi biliminin kurucusu kimdir?
Jeodezi Bilimi Kurucusu Kimdir?
Jeodezi biliminin kurucusunun tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni’dir. Künyesi Ebu Reyhan olan El-Biruni, El Üstad lakabı ile anılmaktadır. El-Biruni yapmakta olduğu çalışmaların sonucunda güneşin yüksekliği ile şehrin boylamını hesaplamıştır. Ayrıca El-Biruni, güneşin hareketlerinden mevsimlerin ne zaman başlayıp bittiğini de belirtmiştir.
Dünya’nın çapını bugünkü değerine oldukça yakın bir şekilde keşfetmiş olan Biruni, yerkürenin de şeklini tespit edip yeryüzü ölçümleri ile ilgilenmekte olan jeodezi biliminin kurucusu olmayı başarmıştır. Hindistan’da öğrenmiş olduğu trigonometrinin astronomiden ayrı bir bilim olarak görülmesi gerektiğini iddia eden El-Biruni, trigonometrik fonksiyonlardaki yarıçapın birim olarak kullanılmasını önererek ölçümü daha da kolaylaştırdı.
Birçok noktada önemli işler için kullanılmakta olan jeodezi, El-Biruni tarafından keşfedildiği gibi El-Biruni tarafından geliştirilmiş bir bilimdir. Peki, birbirinden farklı alan ve işlerde kullanılmakta olan jeodezi ne iş yapar?
Jeodezi Mühendisliği Nedir?
Jeodezi mühendisliği, çalışmakta olduğu kurum ve kuruluşa ait olan proje hizmetlerine yönelik olarak yeryüzünün biçim ve büyüklüğüne ait ölçümleri yapmak ile beraber bu ölçümlere uygun olan haritalar oluşturmak ile sorumlu tutulan kişilerin çalışmakta olduğu iştir.
Jeodezi mühendisliği alanında yatırım ve mühendislik ile uğramak, projelerin belirli arazilere uygulanmasını sağlamak, yer kabuğunda meyana gelebilecek olan kırılmaları hesaplamak, deniz ve akarsuların derin yerleri ile sığ yerlerini tespit etmek, balıkçılık sahalarını ve gemi geçiş noktalarını belirlemek, belirli bölgelere ait olan büyük ölçekli haritalar hazırlamak gerekmektedir.
Jeodezinin Konuları Nelerdir?
- Yerküre ölçümleri: Yerçekimi alanları ve yerçekiminin zamana bağlı olarak geçirmiş olduğu değişimler ile birlikte Dünya’nın geometrik şeklini incelemektedir.
- Ayrıntı ölçümleri: Topografik ve kadastro ölçmeleri ile beraber yeryüzünün ayrıntılı bir şeklini oluşturur. Bu sayede ülkelerin haritalarının günden güne geliştirilmesi sağlanmış olur.
- Ülke ölçümleri: Ülke yüzey ölçümlerini incelemekte olan jeodezi konusudur. Bu konu başlığında ülkelere ait olan yüzey ölçümleri hesaplanır ve bu ölçümler ile işlem yapılır.
Jeodezi Türleri
Yeryüzünün tamamının ölçülmesi olarak tanımlanmakta olan jeodezi, kendi içerisinde 4 türe ayrılmaktadır. Jeodezi türleri ise şunlardır:
Geometrik Jeodezi
Jeodezi ile ilgili problemleri geometrik usul ile çözmekte olan jeodezi türüdür. Jeodezi türleri arasında yer almakta olan geometrik jeodezide yapılması gereken hesaplamalar için özel aletler kullanılmaktadır. Hesaplanması gerekli olan yatay ve dikey açılar, belirli mesafeler hassas olan teodolitler ve farklı çeşitlere sahip cihazlar ile ölçülmektedir.
Fiziksel Jeodezi
Jeodezi türleri arasında yer almakta olan fiziksel jeodezi, Dünya’nın çekim kuvvetini esas almakta olan jeodezi türüdür. Yeryüzünün sahip olduğu elipsoit yapının çeşitli bölgelerinde bulunmakta olan düzlük ve yüksekliklerin ölçülmesi ile fiziksel jeodezi ilgilenmektedir. Ayrıca fiziksel jeodezi alanı, Dünya’nın belirli noktalarındaki yerçekimi ölçümleri ile de ilgilenmektedir.
Astronomik Jeodezi
Jeodezi türleri arasında bulunan astronomik jeodezi, gerçek yön jeodezisi olarak da bilinir. Bunun yanı sıra astronomik jeodeziyi astronomik ve jeodezik koordinatlar arasında bulunan fark, yani “dikey sapması” olarak da tarif etmek mümkündür.
Astronomik jeodezi, Dünya’nın herhangi bir noktasında yer almakta olan dik doğrultuyu yani boylamı ekvator ve Greenwich’ten geçmekte olan sıfır boylam düzlemine göre konumunu esas alarak hesap yapmaktadır. Bulunmakta olan yön ise seçilmiş olan noktanın ‘astronomik enlem ve boylamı” olarak tanımlanmaktadır.
Uydu Jeodezisi
Jeodezi türleri arasında yer almakta olan uydu jeodezisi, uydular aracılığı ile yapılmakta olan jeodezik çalışmaları ifade etmektedir. Uydu jeodezisi, ilk uydunun 1957 yılında fırlatılması sonrasında gündeme gelmiştir. Uydu jeodezisinde uygulanmakta olan bu yöntem ile ise oldukça sağlıklı ve doğru sonuçlar elde etmek mümkündür.
Jeodezi incelemeleri, uydu ve lokal istasyonlar arasında yapılmaktadır. Jeodezi incelemelerinin yapılması ise geometrik ve yerçekimi kuvvetleri ile gerçekleşmektedir. Uydu jeodezisinde kullanılmakta olan uydular hesaplanması gerekli olan mesafeleri lazer ışınları ya da fotoğraflar ile tespit eder.
Uydu jeodezisi sayesinde yerçekimi kuvvetleri daha hassas olarak belirlenebilmektedir. Bu yöntemler ise Dünya’nın geoit yapısı ile elipsoit yapısı arasında bulunmakta olan farklardan 10 metre sapma ile ölçülebilmektedir.
Jeodezi’nin Türkçe Anlamı Nedir?
Jeodezi, “yer ölçmek” ya da “yer bölmek” anlamına gelmekte olan bir kelimedir. Yeryüzünün tamamının ölçülmesi bilimi olarak bilinmekte olan jeodezi kelimesi içerisindeki “Jeo” kelimesi yer anlamına gelirken, “Dezi” kelimesi ölçmek veya ölçüm anlamına gelmektedir. Pek çok türü bulunmakta olan bu alan, yeryüzü ölçümünün doğru bir şekilde yapılabilmesini sağlamaktadır.
Jeodezik Ölçme Nedir?
Jeodezik ölçme, jeodezi alanında yapılmakta olan ölçümlere verilmekte olan isimdir. Jeodezi alanında ölçme işlemini kolaylaştırmak için ölçme işlemini birkaç parçaya ayırmışlardır. Jeodezik ölçme yöntemleri; mühendislik ve endüstriyel ölçmeler, hidrografik ölçmeler, yer altı ölçmeleri, yersel ve uydu bazlı (GPS) ölçümleri olarak sıralanabilir.
Jeodezik ölçme yöntemlerinin her birinde bulunmakta olan ölçüm şekline göre arazi üzerinde yapılmakta olan ölçümler bilgisayar üzerinde milimetrik olarak hesaplanmaktadır. Bu ölçümlere göre ise belirli bir ölçek ile yapılmış olan haritalar elde edilir. Fotogrametri yöntemi ile üretilmekte olan haritalar, jeodezik ölçme yöntemleri sayesinde hazırlanmaktadır.
