Hepimizin inişleri çıkışları olur, duygularımız değişir, bazen kendimizi güçlü hissederken başka zamanlarda zayıf düşeriz. İnsani duyguların gelgitleri arasında karakterimizin temeline şekil veren sabit bir “benlik” yer alır. Peki ya bu temel benlik derinden sarsılırsa? Ya bir insanın düşünceleri, duyguları ve davranışları alışılmışın ötesinde, sıra dışı bir biçimde biçimlenmişse? İşte bu noktada kişilik bozukluğu kavramıyla karşılaşırız.
Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kişilik bozukluğu, bir bireyin düşünme, hissetme ve davranma şekillerinde uzun süreli, sağlıksız ve baskın örüntüleri ifade eden zihinsel bozuklukların geniş bir kategorisidir. Kişilik bozukluğuna sahip bireylerde; çevrelerindeki insanları anlamada, olaylara tepki vermede ve etkili ilişkiler geliştirmede büyük zorluklar yaşanabilir. Bu bozukluklar sıklıkla ergenlik ya da genç yetişkinlik döneminde belirginleşir ve bireyin yaşamı boyunca devam etmesi muhtemeldir.
Kişilik; düşünceler, duygular, davranışlar ve bir insanın dünyayla ilişki kurma biçiminin kendine has karışımıdır. Kişilik bozuklukları, bu karakteristik özelliklerin katı, sağlıksız ve değişime dirençli olmasına işaret eder. Bu durum, kişilerin hayatlarında yoğun stres yaşamasına, ilişkilerinde ciddi sıkıntılar çekmesine ve iş performanslarının olumsuz etkilenmesine yol açar.
Kişilik Bozukluğu Türleri
Kişilik bozuklukları farklı şekillerde sınıflandırılsa da, Amerikan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5) tarafından on ana tip tanımlanmıştır. Bu türler kabaca üç kümeye ayrılabilir:
- Küme A: Şüphecilik, tuhaf düşünceler veya sosyal izolasyon ile tanımlanan kişilik bozuklukları
- Küme B: Yoğun duygusal tepkiler, dürtüsellik veya manipülatif davranışlarla kendini gösteren kişilik bozuklukları
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu
- Borderline Kişilik Bozukluğu
- Histrionik Kişilik Bozukluğu
- Narsistik Kişilik Bozukluğu.
- Küme C: Kaygı, korku ve çekingenlikle karakterize edilen kişilik bozuklukları
- Çekingen Kişilik Bozukluğu
- Bağımlı Kişilik Bozukluğu
- Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu.
En yaygın görülen kişilik bozukluklarından bazılarını daha yakından inceleyelim:
- Borderline Kişilik Bozukluğu: Güçlü terk edilme korkusu, dengesiz ilişkiler, değişken ruh halleri, boşluk hissi ve kendine zarar verme davranışlarıyla kendini gösteren bir bozukluktur.
- Narsistik Kişilik Bozukluğu: Kişinin kendisini üstün görmesi, aşırı beğeni ihtiyacı, başkalarını sömürme eğilimi ve empati kurmakta zorluk çekmesiyle tanımlanır.
- Paranoid Kişilik Bozukluğu: Başkalarının niyetlerine karşı aşırı bir güvensizlik, eleştiriye aşırı hassasiyet ve her zaman kötü niyet arama eğilimi olarak ortaya çıkar.
- Şizoid Kişilik Bozukluğu: Sosyal ilişkilerden uzaklaşma, duygusal ifadenin kısıtlılığı ve yalnız yapılan aktivitelerden hoşlanma haliyle karakterizedir.
- Histrionik Kişilik Bozukluğu: Drama eğilimi, sürekli ilgi odağı olma ihtiyacı, abartılı duygusal ifadeler ve dış görünüşe aşırı önem vermeyle kendini belli eder.
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Sosyal normlara uymama, dürtüsel davranışlar, başkalarının haklarını ihlal etme, riskli davranışlarda bulunma ve hukuki sorunlar yaşama eğilimiyle belirginleşir.
Kişilik Bozukluğu Belirtileri
Kişilik bozukluğunun belirtileri ilgili bozukluğun tipine göre çeşitlenir. Ancak genel olarak aşağıdaki özelliklerden bazıları gözlenebilir:
- Başkalarını anlamada, onlara güvenmede ve empati kurmada güçlükler
- İlişkilerde çatışmalar, aşırı duygusal iniş çıkışlar
- Öz kimlik duygusunda tutarsızlıklar
- Aşırı ve kalıcı kaygı, öfke veya üzüntü duyguları
- İş yaşamında veya okuldaki performansta düşüş
- Sosyal çevreyle uyumda ya da izolasyonda zorluklar
- Dürtüsel ve riskli davranışlar
- Kendine zarar verme ve intihar düşünceleri
Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Kişilik bozukluklarının kesin nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak hem genetik faktörlerin hem de çevresel etkilerin bu bozukluğu tetiklemede rol oynadığı bilinmektedir. Travmalar, çocuklukta istismar veya ihmal, aile içi ilişkilerin tutarsızlığı, beyin kimyasındaki dengesizlikler, kişilik bozukluğu olan bir ebeveyne sahip olma, kişilik bozukluklarına zemin hazırlayabilir.
Kişilik Bozukluğuyla Başa Çıkma Stratejileri
Kişilik bozukluğu olan kişiler için ve onların yakın çevreleri için, başa çıkma stratejileri önemlidir. İşte bazı etkili stratejiler:
- Profesyonel Yardım: Bir uzmandan destek almak, doğru tanı ve tedavi sürecini başlatmak için önemlidir.
- Destek Grupları: Benzer deneyimlere sahip diğer insanlarla bir araya gelmek, destek ve anlayış bulmak açısından faydalı olabilir.
- Stres Yönetimi: Düzenli egzersiz, meditasyon gibi stres yönetimi teknikleri, duygusal dengeyi sağlamak için yardımcı olabilir.
- İletişim Becerileri: Sağlıklı iletişim ve sınırları belirleme konusunda çalışmak, ilişkilerdeki zorlukları azaltabilir.
İlgili Dış Bağlantı: Türkiye Psikiyatri Derneği
Sonuç: Kişilik Bozukluğuyla Yaşamak
Kişilik bozukluğu, karmaşık ve derin bir konudur ancak doğru yaklaşımlarla yönetilebilir. Farkındalık, destek ve uygun tedavi ile birlikte, bu zorlu süreçlerin üstesinden gelinebilir. Unutmayın, ruh sağlığı önemlidir ve herkesin hak ettiği bir yaşam kalitesi vardır. Kendinize ve sevdiklerinize iyi bakın.
