Panteizm Ne Demek Felsefe ve Din Işığında Bilgi

Pan (her şey) ve Theos (Tanrı) sözcüklerinin birleşiminden meydana gelmektedir. Panteos kavramından türetilmiştir. Panteizm tüm tanrıcılık veya kamu tanrıcılık olarak da bilinmektedir. Her şeyi kapsayan içkin bir Tanrı’nın, evrenin veya doğanın Tanrı ile aynı olduğu düşünülmektedir.

Panteizm genellikle Monizm ve Şamanizm ile benzer özellikler taşımaktadır. Tanrı’nın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlık olmadığını savunan Panteizme göre doğadaki varlıkların ilk kaynağı Tanrı’dır. Panteizmde genel olarak kabul edilen görüş, her şey Tanrı’nın bir parçası olmasıdır, Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı’dır. Tanrı, insan dünyasında, nesnelerde ve doğada vardır. Yeryüzünde bulunan her şeyin Tanrı’nın bir parçası ve Tanrı’dan türemiş olduğunu savunan görüşte, aynı zamanda yeryüzündeki varlıkların tamamının Tanrı’yı oluşturduğuna inanılmaktadır.

Panteistlere göre, Fizik kanunları, doğa, insan, atom, hareket, yıldız sistemi vb. evrende varlık gösteren her şey bütün halinde Tanrı’yı oluşturmaktadır. Evrende yaşanan her olay ve her hareketin aslında Tanrı’nın hareketi olduğu inancı da bu görüşün sonucudur.

Panteizm inancının en ilginç ve fark yaratan görüşü ise, insanın Tanrı’nın bir parçası olduğu fikridir. Evrendeki her şey Tanrı’dan türeyerek çoğalmışsa insan da buna dahildir. Her şey Tanrı’yla birlikte evrimleşmiştir ve Tanrı her şeydir.

Panteizmin içeriğine bakıldığında Tanrı’nın her şeyi kapsaması anlayışı teizm ile benzerlik göstermektir. Panteizm ve teizm arasındaki fark ise, Panteizmin evreni ve Tanrı’yı özdeş olarak kabul etmesi fikridir.

Modern çağda popüler olan Panteizm, 17. yüzyıl filozoflarından Baruch Spinoza’nın çalışmalarına dayalı bir felsefe ve teolojidir. Spinoza’nın felsefesinin temel bir parçası Monizm’dir. Panteizm terimi Spinoza’nın ölümünden sonra ortaya konsa da en ünlü savunucusu Spinoza olarak kabul edilmektedir.

Panteizm Özellikleri

Panteizm inanışına göre evrende görülen tüm maddelerden ayrı olarak bir Tanrı yoktur. Aynı zamanda bu inanca göre evrenin herhangi bir başlangıcı veya sonu da bulunmaz. Panteizm inancına sahip kişiler iyi ve kötü ruhların varlığına inanır. Kötü ruha sahip kişilerin öldükten sonra tekrar dünyaya geldiklerinde kötü bir mahlukat olarak döneceğini söylerler. Bu düşünce yapısını yani panteizm fikrini benimsemiş kişilere panteist adı verilir.

Bu düşünce birçok din ve felsefede de etkisini göstermiştir. Panteizm fikri ile aynı görüşte olan diğer bazı düşünce yapılarının da ortak noktası doğa ile tanrıyı aynı noktada birleştirmeleridir. Farklı görüşlere sahip filozoflar panteizm düşüncesindeki evrendeki her şeyin Tanrı ile bir olduğu noktasını farklı yollarda giderek ulaşmıştır. Panteizm görüşünde asıl gerçek olan evrendir.

Tanrıyı evrendeki varlıklardan ayırmayarak evrende bulunan tüm maddelerin toplamını Tanrı olduğunu belirtir. Bu düşünce yapısı 19. Yüzyıla kadar metafiziği fiziğe yaklaştırmaya çalışmıştır.

Panteizm Türleri

Evren ve Tanrının birbirinden ayrılmayan evrendeki varlıkların tanrıyı oluşturduğu düşüncesine sahip panteizm kavramı içkinci, idealist panteizm ve teolojik panteizm olarak üçe ayrılır.

  • İçkinci Panteizm
    Tabiatçı panteizm adıyla da bilinmektedir. Bu görüşe göre, Tanrı doğaya karışmıştır. Tanrı’nın varlığının en büyük kanıtı olarak ağaçların çiçek açması, mevsimlerin geçişi, doğanın uyumu gösterilmektedir. Şehirleşmeye karşı çıkan Panteistler, insanın özü gereği doğaya ait olduğunu ve doğanın içinde kalmaları gerektiği fikrini savunmaktadırlar. Endüstriyel bir dünya, tüm mutsuzlukların sebebi olarak görülmektedir. İlkel kabilelerin, uygar insanlardan çok daha özgür ve mutlu olduğunu düşünerek modernizme karşı çıkmaktadırlar.
    Kızılderililer, canlılarla birlikte cansızların da bir ruha sahip olduğunu savunduklarından tabiatçı panteizmin atası olarak düşünülmektedir. Ayrıca, bu görüşe göre doğanın tahrip edilmesi, çevrenin kirletilmesi ve ağaçların kesilmesi insanın kendisine yabancılaşmasını hızlandırmıştır. Kızılderililer’le birlikte Aborjinler’in de bu görüşe sahip olduğu söylenebilmektedir. Günümüzde de Panteizm türünün en yaygını tabiatçı panteizmdir. Bu inancın kökleri pagan inancına kadar uzanmaktadır ve Panteizmin inanç sistemine göre insan şehirden uzak durarak doğaya karışmalıdır.
  • Teolojik Panteizm
    1950’li yıllarda özellikle yaygınlık kazanmıştır. Sadece doğadakilerin değil yaratılmış olan her şeyin Tanrı’nın bir parçası olduğunu savunan görüştür. ‘’Tanrı’dan taşma’’ inancı olarak bilinen ‘’Sudur’’ veya ‘’Emanasyon’’ teolojik panteizmin en temel kavramlarındandır.
  • İdealist Panteizm
    Diğer Tüm Tanrıcılık ekollerinden farklı olarak idealist panteizm, Tanrı’nın ruh olduğuna inanmaktadır. Tüm somut cisimlerin bu inançta birer göz yanılgısından ibaret olduğu düşünülmektedir. İnsan özüne, ruhuna döndüğünde Tanrı’yı bulur ve sonsuza kadar mutlu olur fikri hakimdir.

Dinlerde Panteizm

Hint ve Amerikan dinlerinin kökenine kadar dinlerde panteizm uzanmaktadır. Hindu dini metinlerinde de panteist fikirlerin yer aldığı iddia edilmektedir. Alevilikte, panteist unsurlar mevcuttur. Vahdet-i vücud olarak bilinen Alevilik yaklaşımında dünyadaki tüm varlıklar ve bütün evren, Tanrı’nın yanılsaması olarak görülmektedir. Modern pagan dinleri arasında bulunan Vika gibi inanç sistemleri de panteist görüşler içermektedir.

Panteizm Temsilcileri

Ünlü Alman filozof ve kuramcı Georg Wilhelm Friedrich Hegel, panteizmin en önemli temsilcileri arasında yer almaktadır. Tez- Antitez- Sentez kuramını geliştirerek doğaya uygulayan Hegel için dünyada ve evrende mükemmel bir şey yoktur. Ruh ve insan sonsuza kadar daha iyiye yükselebilmekte veya daha kötü olabilmektedir. Kurtuluş yolu ise ruha yönelmektedir. Hegel felsefesinin önemli bir unsuru da tin kavramıdır.

Giordano Bruno, Johann Gottlieb Fichte, Plotinos, Spinoza, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Walt Whitman, Henry Dvid Thoreau, Ralph Waldo Emerson panteist yaklaşıma sahip kişilerdir.

Panteistler Neye İnanır?

Panteizm görüşü daha çok deizm inancına yakındır. Deizmden farklı olarak panteizm görüşünde Tanrı ile evrenin eşit olduğu belirtilir. Ancak deizmde ise Tanrı’nın evrenden daha üstün olduğu görüşü savunur. Panteizm yani tüm tanrıcılık monizm ile de ilişkilidir. Kamusal tanrıcılık ve diyalektik teizm görüşünün de panteizm ile benzer noktaları bulunur. Bu görüş ilk olarak 1705 yılında Toland tarafında ortaya çıkmıştır.

Panteizm Temel Görüşleri

Panteizm Tanrı ile evreni bir olarak adlandıran ve bu ikisinin birbirinden ayrılmayacağını savunan bir görüştür. Panteizm düşünce yapısını temel görüşleri şunlardır:

  • Tanrı ile Evren iç içe ve aynıdır.
  • Evrenin insanın evi olduğunu savunur.
  • Saygının ve sevginin odak noktası doğa ve evrendir.
  • Doğanın düzenini bozacak eylemler insanların kendisine zarar verdiğini belirtir.
  • Evrene ve doğaya saygı duyulması gerektiğini savunur.
  • İnsanların dini gruplara katılması gerektiğini belirtir.
  • İnsanlar için tek kurtuluşu ruha yönelmektir.
  • İnsanlar ancak özüne döndüğünde tanrıyı bulur.
  • Evrende bulunan her şeyin bir parçası olarak kabul edilir.
  • Doğadaki tüm varlıkların kaynağının Tanrı olduğunu savunur.
içeriğimizi oylayın
Kategoriler Din
Yazar: Sinan

1982 İstanbul doğumluyum. İlk, orta, lise ve üniversite eğitimimi İstanbul'da tamamladıktan sonra Çanakkale'ye yerleştim. Birkaç yıllığına ticaret hayatının içinde bulunduğum için aktif olarak ilgilenemediğim programlama ve web tasarım kariyerime, burada içerik yazarlığı yaparak devam ediyorum.

Yorum yapın