Hıristiyanlıktan doğan “heretik” akımlardan birisi Pelagianizm ya da Pelagiusçuluk’tur. Hıristiyanlığın kutsal metinlerine ve ilkelerine aykırı olarak görülmektedir. Bu nedenle “sapkın” bir teolojik akım olarak tanımlanmaktadır. “İnsanların ana rahmine düştüğü andan itibaren günahkar olduğu ve bütün insanların günahları sebebiyle öldükleri” Hıristiyanların kutsal doktrinleri arasındadır ve Pelagianizm bu ilkeyi reddetmektedir. Türkçe’de, pelagianism olarak yazıldığı da görülmektedir.
Hıristiyan doktrinlerine aykırı olarak insanların günahsız olduğunu savunan görüş, 4. ve 5. yüzyıllarda Afrika’da ve Roma’da bulunan Pelagius tarafından geliştirilen çileci (asketik) bir harekettir. Pelagianism nedir öğrendikten sonra, gelin inançlarını da öğrenelim:
Pelagianizm ve İnançları
- Asli Günah: Pelagius, Adem’in işlediği günahın sadece kendisini ilgilendirdiğini diğer insanlara sirayet etmediğini dile getirir. “Kim, kendisinin işlemediği bir suçtan dolayı Tanrı’nın suçlamasını kabul eder ve adil bir Tanrı’ya bunu yakıştırabilir?” diyerek bunun insanlığın özgürlüğüne zarar verdiğini ve adil olmadığını dile getirmektedir. Pelagianizm görüşüne göre, Tanrı’nın adaleti, yarattığı her şeyin adalet çerçevesinde gerçekleşmesini gerektirmektedir ve bu sebeple insanın tabiatının iyi olması gerekmektedir. Bunun doğal sonucu ise asli günah gibi bir durumun söz konusu olmamasıdır.
- Özgür İrade: Pelagius’a göre, özgür iradeden kasıt iyiyi seçme özgürlüğü olup tamamen özgürce yapılan bir istemdir. Bu irade iyilik ve kötülük yapabilme kapasitesine sahiptir. Eğer insan yaptığı işlerden sorumlu tutulacaksa özgür bir iradeye sahip olmasının gerekliliğini savunmaktadır. Ayrıca, Adem’in işlediği günahın, insanlığa sirayet etmeyeceği de bu temele dayandırılmaktadır. Kötülüğe dair ise, özde veya fıtratta bir esas olmadığını çünkü bunun Tanrı’nın adaletiyle uyuşmayacağını belirtmektedir. “Tanrı, işlemiş olduğumuz günahları bağışlayabilir, bize doğru yolu gösterebilir, kutsal bir örnek sunabilir, yapacağımız şeyi tavsiye edebilir ancak iyi ile kötü arasında iradenin mutlak dengesini bozmaksızın bizim iyiyi istememiz için müdahale edemez ve bunun bozulması Tanrı’nın yaratmış olduğu tabiatımızdaki özgürlüğün yok edilmesi anlamına gelir.”
- Lütuf: Pelagius’a göre üç tur lütuf bulunmaktadır. Yaratılışın lütfu bunlardan birincisidir. İnsanların fıtratında bu lütuf bulunmaktadır ve günahsız olarak yaşayabilmelerine yardımcı olmaktadır. Tanrı’nın yaratıcılığındaki mükemmellikten gelen bu lütuf, Pelagius’a göre günahsız olarak yaşama potansiyeli, isteğin gücünden ziyade fıtratın gücünde yatmaktadır.
Pelagianizm görüşüne ait ikinci lütuf, ayınlatma veya vahiy lütfudur. İnsanların mükemmelleşmelerine yardımcı olan lütuf, insanlara değişik kaynaklardan gelmektedir.
Üçüncü lütuf, günahları affetme lütfudur. Pelagius’a göre insanlığı zayıflatan ve güçten düşüren günahtır. Pelagius günahı şöyle ifade etmektedir: “Günah, insanlara özgür iradesini kaybettiren ve birtakım kabul edilemez davranışlara iten bir adettir. İşte bundan dolayı İsa’nın gelmesi şart olmuştur. İsa, hem örnek hem de kurtarıcıdır.
Pelagius Kimdir?
İskoç bir kesiş olan Pelagius’un M.S. 354- 418 yılları arasında yaşadığı bilinmektedir. Bazı kaynaklarda İngiliz bazılarında ise İrlandalı olduğu belirtilmektedir. Yunanca ve Latince dillerini konuşabildiği ve ilahiyat öğrendiği bilinmektedir. 380- 385 yılları arasında hukuk eğitimi için Roma’ya gitmiştir.
410 yılında öğrencisi Caelestius (İngiliz teolog) ile birlikte kendilerine gösterilen tepkiler sebebiyle Roma’yı terk etmiştir ve Sicilya ve Kuzey Afrika’ya gitmiştir. Pelagianizm açısından önemli isimlerden birisi olan Caelestius, Pelagius’un öğrencisi olduğu kadar maddi ve manevi açıdan da yol arkadaşıdır.
Pelagius, edebi yazılar kaleme almakta ve yazılarında genel olarak Mesih’e inanan tüm insanların yüksek ahlaklı olduğuna vurgu yapmaktaydı. Pelagius’a göre, yüksek ahlak sadece din adamlarına özgü değildi.
Kilise inancına aykırı olarak kabul edilen Pelagianizm sebebiyle Pelagius kınanmıştır ve ardından Kudüs’ten kovulmuştur. İskenderiyeli Aziz Cyril’in Mısır’a yerleşmesine izin vermesinin ardından Pelagius’tan haber alınamamıştır.
Pelagianizm Lideri Pelagius ve Aziz Augustinus
Dönemin ünlü filozofu Aziz Augustinus ile Pelagius, şiddetli tartışmalar ile dönemin odağı olmuştur. “Sapkın” olarak görülen Pelagiusçular ile uzun süre mücadele eden Aziz Augustinus, Pelagiusçuluk ile ilgili 15 kitabı kaleme almıştır. “Anti- Pelagianist” düşünceler kapsayan bu kitaplar bir külliyattır. ‘’İlk günah dogması’’nı reddeden Pelaguis’a karşılık Augustinus “asla günah dogması”nın mutlak olarak varlığını ileri sürmektedir.
Hıristiyan teologlar arasında önemli isimlerden birisi olan John Wesley, Augustinus tarafından Pelagius’un gerçek teolojisinin yanlış anlaşıldığını ve çarpıtıldığını savunmaktadır.
Dönemin devlet mahkemeleri ve yöneticileri, Augustinus’a destek olarak farklı düşünceler ortaya koyan din adamını mahkum etmiştir. Augustinus, muhalif grupları yok edebilmek adına devlet gücü gibi mevcut tüm güçleri kullanılabileceği fikrinin yayılmasına öncülük etmiştir.
