Matematik sayılar ve sembollerle ilişkilidir. Ancak, aynı zamanda ilgi çekici kelimelerle de ilişkilidir. Her matematiksel sayı veya sembol, karşılık gelen bir kelime veya kelime öbeğine sahiptir. Matematiğin kendine has bir dili vardır. Konuyu ne kadar derinlemesine incelersek, bu bilimsel disipline özgü kelimelere o kadar çok rastlarız.
Evet bu matematiksel terimlerin nereden geldiğini, üçgen, kar, dikdörtgen gibi geometrik şekilleri bizim anlayacağımız şekilde kimin adlandırdığını hiç düşündünüz mü? Peki, ileri görüşlü bir asker ve siyaset adamı olan Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk ’ün matematiğe katkılarını biliyor musunuz?
Atatürk’ün Matematiğe Olan Merakı
Atatürk’ün matematiğe olan merakı çocukluk yıllarında başlamıştı. O’nun bu merakı hepimizin bildiği matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Efendi’nin O’na Kemal ismini vermesinin çok daha ötesindedir. Askeri öğrenimi boyunca Atatürk matematikle sistemli bir şekilde ilgilenmişti. İlerleyen zamanlarda da bu ilgisi devam etmiştir.
Mustafa Kemal ve Geometri
Daha önceden eğitim hayatı Osmanlıca, Arapça ve Farsça kelimelerden oluşmaktaydı. Öğrenilmesi oldukça da zordu. Özellikle soyut olarak algılanan matematik derslerinde bu daha da zor bir hal alıyordu.
Atatürk 1937 yılında yayınlanan bir geometri kitabı yazmıştır. Bu kitapta geometrideki temel kavramlarımı açıklamıştır. Ancak daha da önemlisi Osmanlıca terimleri Türkçeleştirmiştir. Atatürk’ün Geometri kitabı matematik öğretmenlerine ve bu konuda bilgi edinmek isteyen herkese için bir kılavuz niteliğindedir.
Türkçe’ye çevrilen bazı matematik terimleri şöyledir:
Osmanlıca | Türkçe |
Müsavi | Eşittir |
Mecnu | Toplam |
Taksim | Bölme |
Darb | Çarpma |
Mustatil | Dikdörtgen |
Müselles | Üçgen |
Murabba | Kare |
Muhammes | Beşgen |
Muhit-i daire | Daire |
Şibh-i münharif | Yamuk |
Mahrut | Koni |
Mesaha-i sathiyye | Alan |
Kaide | Taban |
Tenasüb | Oran |
Nisbet | Orantı |
Nısf-ı kutur | Yarıçap |
Muhit | Çevre |
Aşar / Aşari | Ondalık |
Bu’ud | Boyut |
Ufki | Yatay |
Amud | Dikey |
Şakuli | Düşey |
Mukavvas | Eğri |
Re’sen mütekabil zâviyeler | Ters açılar |
Zâviyetân-ı mütevâfıkatân | Yöndeş açılar |
Kaim zaviyeli müselles | Dik üçgen |
Müselles-i mütesâviyü’l-adlâ | Eşkenar üçgen |
Müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn | İkizkenar üçgen |
Dılı | Kenar |
Menşur | Prizma |
Müştak | Türev |
Hattı mail | Eğik |
Mekan | Uzay |
Satıh | Yüzey |
Kutur | Çap |
Kavis | Yay |
Mümas | Teğet |
Faraziye | Varsayım |
Veter | Kiriş |
Re’s | Köşe |