İsim tamlaması, birbirleri arasında anlam bakımından ilişkili olan ve birinin diğerini iyelik bakımından bütünleyen kelime grubuna verilen isimdir. En az iki ismin yan yana gelerek bir kavram, nesne ortaya çıkarmaktadır. İsim ve isim soylu sözcüklere gelebilen ve en az iki isimden meydana gelen kelime gruplarıdır.
İsim tamlamasında ilk kelimeye ‘’Tamlayan’’ ikinci kelimeye ise tamlanan adı verilmektedir. Bu tamlama çeşidinde temel yani asıl öğe tamamlanandır, yardımcı öğe ise tamlayandır. Tamlayan kelime tamlanan kelimeyi anlam bakımından anlamlı hale getirerek bütünler.
İsim tamlamasında özel olarak kullanılan iki adet ek vardır;
Tamlayan eki: -(n)İn ( Bu ek isimleri birbirilerine bağlar ve tamlama kurar )
Tamlanan eki: -(s/y)İ
Not: Birden fazla tamlanan veya tamlayan kullanılabilmektedir.
İsim tamlaması nasıl bulunur?
İsim tamlaması bulma ekleri ve kökleri ayırabilenler için oldukça kolaydır. Ancak yine de belli bir takım maddelere göre hareket etmek ve ekleri bilmek gerekmektedir. Aynı zamanda isim tamlamaları konusuna hâkim olmak türlerini ve nasıl oluştuğunu bilmek önemlidir.
- Adım 1: İlk olarak iki ismin yan yana geldiği cümle içerisinde kullanılan sözcüğü bulmanız gerekmektedir.
- Adım 2: Daha sonra iki ismin de arasında bir ayrım yapmanız gerekmektedir. Bu ayrım tamlayan ve tamlaman ayrımı olmalıdır.
- Adım 3: Tamlayan ve tamlaman eklerinin uygun bir şekilde olduğunu bulmanız gerekmektedir. Eğer bu ekler uygun bir şekilde kullanılmış ve herhangi bir problem yoksa isim tamlamasını bulmuşsunuz demektir.
İsim tamlaması örnekleri
- Ceketimin cebinden 10 lira para çıktı.
- Arabanın anahtarı nerede uzun süredir bilmiyorum.
- Kütüphanenin rafları oldukça eskimiş.
- Kapının kolu artık basit bir örnek cümle
- Minibüsün şoförü artık bizi dinlemiyor.
- Toplantının yarısında çıkıp gitmek istedim.
- Kuzenimin düğününü bekliyorum.
- Öğretmenin ayakkabısı yeniymiş.
- Televizyonun kumandası nerede?
- Laptopun klavyesi bozulmuş.
- Yemeğin tuzu fazla olmuş.
- Annemin elbisesinin astarı çıkmış.
- Tarkan’ın yeni şarkısı çok konuşuldu.
İsim tamlaması ekleri nelerdir?
İsim tamlamaları ekleri ikiye ayrılmaktadır. Bunlar tamlayan ve tamlaman eki olmak üzere belirtilmektedir. Kendi içlerinde tamlayan ve tamlaman eklerinin farklı görevleri bulunmaktadır. Genel itibarıyla bakıldığında tamlayan ekleri “-in, -ın, -un, -ün“ eklerini kapsarken tamlaman ekleri ise “r-i, -ı, -u, -ü” şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
İsim tamlamalarında kesinlikle unutulmaması gereken bir nokta ise tamlamaların en az iki ismin hususununsa yapıldığını bilmektir. Genel olarak incelendiğinde isim tamlamaları 4 başlıkta toplanmıştır bunlar;
- Belirtisiz ad tamlaması,
- Belirtili ad tamlaması,
- Takısız ad tamlaması,
- Zincirleme ad tamlaması olmak üzere karşımıza çıkmaktadır. Bu başlıklar kendi içerisinde ayrı özelliklere ve kurallara sahiptirler.
Benim kitabım isim tamlaması mı?
Benim kitabım isim tamlaması olarak karşımıza çıkmaktadır. Genellikle benim kelimesi söylenmez kitabın dendiğinde de isim tamlaması olduğunu bilmek yeterli olacaktır. İkisi de isim soylu sözcük olduğundan tamlamasına uygundur.
Benim kalemim isim tamlaması mı?
Benim kalemim isim tamlaması oluşturmaktadır dizide isim soylu sözcük olduğundan ve gerekli ekleri barındırdığından dolayı tamlaması olmaya Müsait bir olarak karşımıza çıkmaktadır. İsim soylu sözcüklerde isim tamlaması arandığını unutmamak gerekmektedir.
Benim arabam isim tamlaması mı?
Benim arabam isim tamlamasıdır. Yine yukarıda da belirtildiği gibi gerekli ek ve sözcükler kullanılarak iki ismin yan yana getirilmesi ile oluşturulmuştur. Bu sözcükler benim kelimesi kullanılmadan da bir tamlama oluşturmaktadır özellikle ÖSYM’nin sınavlarında bu tip kandırmaya yönelik isim tamlamaları kullanılmaktadır.
Demir kapı isim tamlaması mı?
Demir kapı takısız bir isim tamlaması olarak genellikle bilinmekte idi. ancak günümüzde özellikle akademik yayınlarda sıfat tamlaması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sözcük ile alakalı muammalar söz konusudur.
Benim evim isim tamlaması mı?
Benim evim isim tamlaması olarak bilinmektedir. İki ismin birleşmesinden meydana gelmiştir. İki ismin birleşmesinden meydana gelmiştir diğer sözcüklerdeki gibi sadece Evim demek de isim tamlaması olarak belirtmek de yeterli olacaktır.
Öğle vakti isim tamlaması mı?
Öğle vakti isim tamlamasıdır. Bu cümlede olduğu gibi akşam vakti de isim tamlaması olarak kullanılmaktadır. İsim soylu sözcüklerin yan yana gelmesi ile birlikte böyle bir tamlamanın meydana gelmesi mümkündür.
Gökyüzü isim tamlaması mı?
Gökyüzü isim tamlaması değildir. Gökyüzü birleşik bir sözcük olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle ÖSYM tarafından ayrı yazıldığında damlaması olarak gösterilmek istendiğinde Hatay’a düşebilecek birçok öğrenci bulunmaktadır. Ancak gökyüzüne isim tamlaması olarak almak yanlış bir tutumdur.
Gökyüzü kelimesi bir isim tamlaması değil bir isim olarak karşımıza çıkmıştır. Kökü” Gök” kelimesinden Türeyen gökyüzü kelimesi hiçbir şekilde isim tamlaması oluşturmamaktadır. Burada birleşik isimlere dikkat etmek gerekmektedir.
Cep telefonu isim tamlaması mı?
Cep telefonu isim tamlaması olarak karşımıza çıkmaktadır. Temel mantığını baktığında Cebin telefonu anlamına geldiği için iki ismin yan yana gelmesiyle oluşmuş bir isim tamlamasını bize göstermektedir. Bu örnekler arttırılabilir niteliktedir.
Belirtili isim tamlaması nedir? Nasıl bulunur?
Belirtili isim tamlaması iki isimden oluşmakta ve bunun bir kısmı, ikinci ismin neye yahut kime ait olduğunu belirtmektedir. 2. kısım bir bölümün tamamlayıcısıdır aralarında tamlayan tamlaman ilişkisi bulunmaktadır. Belirtili isim tamlamasında bütün ekler açık bir şekilde kullanılmaktadır.
Belirtili isim tamlamasının cümle içerisinde bulmak ise çok kolay bir adıma dayanmaktadır. Burada tamlayan ve tamlaman eklerine bakarak bulmak ya da tamlaman bölümüne kimin, neyin sorularını sormak belirtili isim tamlamasını bulmanız için yeterli olacaktır. Tamlayan tamlananın kime yâda neye ait olduğunu bize açıkça göstermektedir.
Belirtisiz isim tamlaması nedir? Nasıl bulunur?
Belirtisiz isim tamlaması kalmadı ve tamlananın belirtili isim tamlamasında da olduğu gibi gerekli eki aldığı bir isim tamlaması olarak karşımıza çıkmaktadır. Fakat burada tamlayan ile tamlanan arasında ilişkinin bozulduğunu söylemek yanlıştır bu ilişki süreklidir.
Okulun kapısı Örneğinde inceleme yaptığımızda Hangi kapı ya da nerenin kapısı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Sadece herhangi bir okulun kapısının olduğu söylenmektedir. Elimizde herhangi bir kapı bulunmaktadır fakat nereye ait olduğu bilinmediği için belirtisiz isim tamlaması karşımıza çıkmaktadır. Bir genelleme söz konusu olmasından dolayı isim tamlaması üzerinde yapılan genellemeye gördüğünüzde belirtisiz isim tamlaması olarak net bir şekilde söylemeniz gerekmektedir.
Takısız isim tamlaması nedir? Nasıl bulunur?
Takısız isim tamlamaları bakıldığında tamlayanın neden yapıldığını belirtmek amacıyla kullanılmaktadır. Bazı durumlarda hem tamlayan hem de tamlananın ek almasına gerek bile yoktur. Eğer bir cümlede bir şeyin neden yapıldığı biliniyorsa takısız isim tamlamasını görmek mümkündür.
Örnek verecek olursak Çelik araba, gümüş yüzük, altın tepsi, Tahta Masa, kil heykel… Gibi atılabilecek birçok örnekte desteklenebilmektedir. Burada kritik nokta isim tamlamasını bulduktan sonra tamlayan ve tamlanan arasındaki ilişkinin neden yapıldığını görmek olacaktır.
Zincirleme isim tamlaması nedir? Nasıl bulunur?
Zincirleme ad tamlaması en az 3 tane ismin 2 tane isim tamlamasının yan yana gelmesiyle oluşmaktadır. İsim tamlamalarının baş bölümüne yâda son bölümüne isim getirilerek oluştuğu bilinmektedir. Zincirleme isim tamlamasını bulmak için birden fazla isim tamlamasının yan yana görmek yeterlidir.
İsim tamlaması arasına sıfat girer mi?
Ad tamlaması arasına sıfat girebilir. Bu durum sadece sıfatlar için geçerli değil birçok sözcük için geçerlidir. İki isim varsa ve onlar arasında herhangi bir sözcük bulunuyorsa kurallara uygun kullanıldığı müddetçe bir problem olmamaktadır.
