Kimyasal çözülme; bir maddenin yapısının değişerek ya da koparak daha küçük parçalara ayrılmasıdır. Sulanma, oksitlenme, karbonlaşma, çözünme ve hidroliz olmak üzere beş yolla gerçekleşmektedir. Sulama, suyun soğuyarak genleşmesi ile ilgilidir. Özellikle kayalarda oluşan stres ile birlikte kayalar ufak parçalara ayrılabilmektedir. Kayaların aşınmasına bile sebep olmaktadır.
Oksitlenme, oksijenin mineral ile tepkimeye girmesi nedeniyle oluşmasıdır. Saf su az miktarda da olsa bir iyonlaşma eğilimine girer ve sonucunda paslanma oluşmaktadır. Çözünme ise, karbonik asitin yağmur suyu ile tepkimeye girerek aşındırma faaliyeti yapmasına denmektedir. Hidroliz de suda bulunan hidrojen atomları ile minerallerin tepkimeye girmesine dayalıdır. Genel olarak kimyasal çözünme bu yollarla alışmaktadır ve en az iki maddenin tepkimeye girmesi ile oluşmaktadır.
Kimyasal Çözülme Nerelerde Görülür?
- Ekvatoral kuşak (tropik iklim kuşağı),
- Muson bölgeleri,
- Çöller,
- Akarsuların aktığı bölgeler,
Ülkemizde;
- Doğu Karadeniz,
- Akdeniz,
- Kurak bölgeler,
- Hızlı bir şekilde akan akarsuların bulunduğu bölgeler.
Kimyasal Çözülme Hangi Bölgelerde Görülür?
Kimyasal çözülme görülen bölgeler genellikle sıcaklığın fazla olduğu bölgeler olarak bilinmektedir. Burada bulunan çözünmede sıcaklık oldukça etkilidir. Sıcaklık fazla ise kimyasal çözünmenin hızlanması kaçınılmazdır. Bu olaylar en çok ekvatoral (tropik) iklim kuşağında ve muson ikliminin görüldüğü yerlerde karşımıza çıkmaktadır.
Türkiye’de ise, ilk olarak Doğu Karadeniz bölümünde yağmurdan kaynaklı olarak görülmektedir. Bu bölge dışında sıcaklık bakımından oldukça yüksek seyirleri olan Akdeniz bölgesinde kimyasal ayrışma görülmesi kaçınılmazdır. Türkiye de bu bölgeler dışında çeşitli nedenlere bağlı olarak ayrışmalar görülmesi mümkündür. Ancak en fazla Akdeniz ve Karadeniz’de görülmektedir.
Kimyasal Çözülme Neden Olur?
Kimyasal çözülmenin nedeni sıcak ya da yağışlı olan bölgelerde taşların ana kayadan kopması, eriyerek ufalanmasından dolayı oluşmaktadır. Bir bölgede sıcaklık fazla ise kimyasal çözünmenin hızlandığı bilinmektedir. Burada kayaçlardan taşlar koparak yeni parçaları oluşturmaktadır.
Yağmurlu yerlerde ise suyun sürekliliği nedeniyle kayaçlarda parçalanmalar olmaktadır. Bu parçalanmalar ayrışmanın kendisini oluşturmaktadır. Sürekli yağan yağmur, kayaçlar üzerine bu şekilde etki yapmaktadır.
Toprakta Kimyasal Çözülme Nedir?
Toprakta kimyasal çözünme kayaçlara göre daha kolaydır. Etkileyen en büyük iki etmen yine fazla yağmur ya da sıcaklıktır. Özellikle torağın fazla kuru kalması ya da gereğinden fazla yıkanması hem minerallerin ölmesine hem de toprakta ayrışmalar olmasına neden olmaktadır. Bu durum tarım açısından da oldukça olumsuzdur.
Kayaçların Parçalanarak Toprağa Dönüşmesinde Ne Etkilidir?
Kayaçların parçalanmasında en çok etkili olan faktörler; sıcaklık değişimi, donma ve çözülmeler, jeomorfolojik durumlar (rüzgâr, akarsu, buzul… Gibi), yüksek bitkilerin köklerinden kaynaklı ve toprak canlılarının fiziksel hareketleri etkilidir. Bunlar genellikle toprağın ayrışmasını ve kimyasal bir çözünmenin oluşmasına neden olmaktadır. Ana parçadan düşerek daha küçük parçalara ayrılmaktadır.
Kimyasal Çözülme Türkiye’de Nerede Görülür?
Türkiye’de kimyasal çözülme en çok görüldüğü bölgeler en çok Akdeniz ve Doğu Karadeniz bölgeleridir. Özellikle Doğu Karadeniz’in yağmur potansiyeli ve Akdeniz’in sıcaklık potansiyeli bölgede yaşanacak olan ayrışmaların alt yapısını oluşturmaktadır. Sıcaklığın fazla ya da yağışın çok olduğu bu bölgelerimizde ayrışmalar normal olarak görülmektedir.
Dünyada Kimyasal Çözülme En Fazla Hangi Bölgede?
Dünyada kimyasal çözülme en fazla ekvatoral (tropik) iklim kuşağı ile Muson iklim kuşağında görülmektedir. Bu bölgeler hem sıcaklık bakımından hem de yağmur bakımından oldukça büyük bir potansiyele sahiptir. Özellikle Dünya üzerinde muson bölgesi en çok yağış alan bölge olarak bilinmektedir. Belirli dönemlerde yağmurlar ciddi miktarda artmaktadır.
