Know how, genellikle yüksek teknolojinin söz konusu olduğu sektörlerde bir firmanın veya devlet kurumunun sahip olduğu yüksek bilgi ve deneyim anlamına gelir. Know how nedir kısaca açıklamak gerekirse, uzmanlık ve özel bir beceri gerektiren, çoğu zaman ticari veya askeri bir üretimi gerçekleştirmek için gereken üst düzey endüstriyel kapasiteyi de ifade eder.
Know-how bilgisi, kimi zaman patenti alınmış ve belirli kişilere / kurumlara özel bir bilgidir ve izinsiz olarak kopyalanması uluslararası hukuk tarafından yasaklanmıştır. Örneğin bir helikopter motoru, onu üreten firmaya özel bir bilgidir ve olduğu gibi kopyalayarak izinsiz şekilde üretimi, yasadışıdır.
Buna ek olarak, know how paylaşımı ülkeler ve firmalar arasında sık sık görülmektedir. Lisanslı üretim kavramı ile karşımıza çıkan bu durum, belirli bir firmanın veya devletin, başka bir firma veya devlete sahip olduğu bu özel bilgiyi belirli şartlar (para veya diplomatik ayrıcalık vb.) karşılığında vermesine know how transferi adı verilmektedir. Ülkemizin 1980’lerden itibaren ürettiği F-16 uçakları, Amerika Birleşik Devletleri’nden gerçekleşen know how transferi sayesinde mümkün olmuştur.
Ticaret ve Hukuk Perspektifinde Know How
Know-how teriminin özellikle hukuk ve ticaret alanında çalışan kişiler tarafından bilindiğini fark edebilirsiniz. Bu durumun sebebi yukarıda da bahsettiğimiz gibi know-how bilgisinin şirketler, markalar, firmalar, kurumlar ve kuruluşlar için büyük önem arz etmesidir.
O zaman hukuk ve ticaret alanında know how nedir konusunu kısaca özetleyelim:
- Ticarette know-how: Know-how kavramına ticari açıdan baktığımızda karşımıza ‘meslek sırrı’ diyebileceğimiz bilgiler çıkar. Şirketler bu bilgileri kendilerine saklamak için çaba gösterirler. Bu noktada devreye hukuk girer.
- Hukukta know-how: Know-how kapsamındaki bilgilerin korunması kanunda özel olarak düzenlenmemiştir. Bu nedenle know-how bilgilerini korumak isteyen şirketler özel olarak hazırlanan sözleşmelerle bu gizliliği sağlarlar.
Know-How Bilgileri Patentlenebilir mi?
Know how bilgileri, her zaman patentlenebilir değildir. Bir üretim sürecinin sonucunda ortaya çıkan ürün patentlenebilir ancak onun üretimi sürecine dair gizli tutulması gereken bir takım bilgiler olabilir. Bunlara ticari sır denir ve yine yasalarla korunur ancak gizliliğin korunması amacıyla her zaman ifşa edilmez.
Patent süreci tamamen dökümante edilen bir süreçtir. Buna karşılık, bir üretim veya geliştirme sürecine dair özel bilgi birikimi kamuya açık şekilde dökümante edilemeyebilir. Örneğin yeni geliştirilmiş ve daha az radar izi bırakan bir uçak motoru, milyarlarca dolar değerinde olabilir ancak kopyalanmasını engellemek için patenti alınmaya çalışıldığında, üretim yöntemleri açığa çıkacağından, genellikle ticari sır veya devlet sırrı olarak kalması tercih edilir.
Know-How Örnekleri
Know how nedir sorusunun cevabını verdiğimize göre örnekleri inceleyebiliriz:
- Müşteri hizmetleriyle alakalı süreçlerin nasıl yürütüleceği
- Risk yönetimi
- Hangi araçların kullanılacağı
- Tasarımın nasıl olacağı
Coca-Cola’nın gizli tutulan tarifi de know how nedir sorusuna verilebilecek güzel bir örnektir.
