Antik çağlarda da tıpkı günümüzde olduğu gibi mezar kazma ve ölüleri mezara gömme işlemi uygulanırdı. Bu dönemlerde ölüler için farklı yapılarda mezarların düzenlenmesi yapılır hatta bazı mezarlar için farklı uygulamalar yapılırdı. Bu uygulamalardan biri tekli mezarlar olurken bazıları ise oda oda ayrılan çoklu mezar yapısıydı.
Tümülüs bu mezarların üzerini kapatan doğal taş ve toprak örtülere verilen addır. Tümülüslerin özelliği zamanla oluşması ve mezarların üzerlerini zaman içinde kapatmalarıdır. Bu durum mezar üzerinde bir tepecik halini alması ile sonuçlanır. Arkeoloji kazılarında ortaya çıkan tümülüslerin incelenmesinde ortaya çok ilginç görüntüler çıkmıştır.
Tümülüsler Nasıl Ortaya Çıkar?
Mezar yapma geleneği orta çağ döneminde de oldukça yaygındı. Kraliyet ailesinden gelenler, asiller ve soylular mezarlarındaki gösterişe oldukça özen gösterirlerdi. Daha estetik duruşlu, mimari işlemeli ve gösterişli mezarlar yapılırdı. Lahitler oldukça ilgi çekici bir görselle tasarlanırdı. Mezarların bir kısmı tek kişiye ait olarak tasarlanırken, bazen ise bölme bölme çoklu mezar lahit ve odaları hazırlanırdı. Kadın mezarlarında;
- Tabak,
- Bilezik,
- Taç gibi detaylar ölü ile birlikte gömülürken;
Erkek mezarlarında ise;
- Kılıç,
- Kalkan,
- Kama
gibi erkekliği simgeleyen detaylar bulunurdu. Mezarlardaki çatı örtüsünün üzeri zamanla toprak ile örtülür ve ortaya küçük tepecikler çıkardı. Günümüzde tümülüs örnekleri bulunur. Bu tümülüslerde çoklu ve tekli lahitlere rastlanırken, kazı sırasında farklı obje ve aksesuarlara da rastlanılmıştır. Tümülüsler için yığma mezar ifadesi de kullanılır.
Tümülüs Zenginliğin Simgesi Olan Mezarlardır
Orta çağ döneminde yerleşim yerlerine yakın olan yerlerdeki yüksek yerlerde tümülüsler bulunur. Eski yıllarda antik yerleşim alanlarında en yükseğe gömülmüş olan mezarların üzerinin toprakla kaplanmış şekli tümülüsü ifade eder. Yığma tepe adı da verilen tümülüs, altında bir zenginin veya asilin mezarı olduğunun da göstergesidir. Toplum içinde ayrıcalıkları ile bilinen kişilerin, zenginlerin, soyluların ve ileri gelenlerin mezarlarını oluşturur.
O dönemde ölen soylu kişi için tek mezar ya da mezar odası yapılırdı. Bu mezarın üzerine bir tepecik oluşturulur ve ardından üzerine az miktarda toprak yığılırdı. Aynı zamanda bu mezarın içine ölünün kullandığı ve sevdiği eşyaları, özel eşyaları konulurdu. Hatta o dönemlerde değerli eşyalara yönelik olan mezar soygunculuğunu önlemek için demirle kapatılan tümülüsler dahi vardı.
Tümülüslerin Büyüklüğü Ne Kadardır?
Eski yıllarda yapılan tümülüsleri günümüzdeki mezar şekline benzetmek mümkündür. Günümüzde mezarın üzeri mermer ile kapatılmadan önce oluşturulan küçük tepe görünümlü toprak yığını tümülüsleri andıran görünümdedir. Ölünün mezara ilk konduğu andan sonra toprağın bir tepe görünümünü andırması tümülüse verilebilecek en güzel örnektir. Tümülüsler için şu boyutta olması gerekir denilebilecek bir standart ölçüsü yoktur.
Her boyutta tümülüs oluşturmak mümkündür. Bazı yerlerde yan yana ve çok yakın olan tümülüslerin bulunduğu görülmüştür. Ülkemizde birbirine çok yakın olan tümülüslere en güzel örnekler Ankara’nın Polatlı ilçesinde bulunur.
Tümülüs İçindeki Mezarlar Nasıl Bulunur?
Tümülüs için mezarları gizleyen yapı deyimini kullanmak da doğru bir tabiri oluşturur. Ancak bu yapının doğal taş ve kum ile kaplı olması gerekir. Tümülüslerin bir kısmında mezar odası alt kısımda bulunurken bazı tümülüslerde mezar odası en üsttedir.
Tümülüslerin geçmişi bundan 6000 yıl öncesine dayanır. Eski yıllarda mezarlara gidenlerin mezara toprak bırakması geleneği uygulanırdı. Günümüzde bu anlamda uygulamalar halen bulunuyor. Mezarı ziyaret eden kişilerin mezara bırakmış oldukları toprakların tümülüsleri oluşturduğu da söylenir.
Tümülüslerde Taş Kullanılır Mı?
Tümülüsler için yığma toprak ifadesi söylense de tümülüsler yalnıza toprak yığma ile ortaya çıkmış olan yapılar değildir. Bazı tümülüslerin taş ile kaplandığı da görülür. Hatta bazı tümülüslerde hem toprak hem de taş yığınlarına rastlamak mümkündür. Bu tümülüslerde cami kubbesini andıran koni ve sivri bir görünüm de hakimdir. Bu tümülüsler için “taşlıtepe” adı da kullanılır.
Ülkemizde Manisa’da, Ankara’da ve Bintepe bölgesinde tümülüsler bulunmaktadır. Bu tümülüslerden en büyüğü Kral Alyattes’e aittir. Bintepe bölgesinde bulunan bu tümülüsün yapımında her birinin ağırlığı 10 ton olan taş bloklar kullanılmıştır. Bu bölgede çok sayıda tümülüs bulunur. Bu nedenle Bintepe bölgesinde yer alan Tümülüsler için “Anadolu Piramitleri” adı kullanılır. Tümülüslerin bir kısmı yemyeşil olurken biz kısmı ise çok çorak bir görünümdedir.
