Eski para, sikke, madalya ve nişanları inceleyen bilim dalı olan Nümizmatik Bilimi bulguları zaman içinde bozulmadığından yeniden yapılandırmaya ihtiyaç duymaz. Bir bilim dalı olan Nümizmatik, eski sikkeleri, paraları, nişanları ve madalyaları inceler. Kağıt para ya da sikke koleksiyonculuğu ve paraları inceleyen çalışma sahası olarak da tanımlanan Nümizmatik Bilimi, sikkecilik olarak da isimlendirilir.
Nümizmat Kimdir?
Hem Arkeoloji Bilimi hem de Tarih için önemli olan Nümizmatik, 18. Yüzyılda ortaya çıkan bir bilimdir. Nümizmatik Bilimi ile ilgili, bu konuda uzman olan kişiye Nümizmat denir. İnsanlık tarihi için oldukça önemli olan Nümizmatik Bilimi, siyasi, ekonomik ve dini inançlar konusunda bilgileri ortaya çıkarır.
Nümizmatik sözcüğü Fransızcadan gelmektedir ancak bu sözcüğün kökü Eski Yunancada para anlamı taşıyan Nomisma sözcüğüne dayanır. Türk dil Kurumu Nümizmatik sözcüğünü, Antika değerinde sikke, para ve madalya gibi tarihi eseri araştıran bilim olarak tanımlar.
Nümizmatik Bilimi’nin araştırma alanı içinde olan maddeler zaman içinde bozulmaz, kendini muhafaza eder. Nümizmatik, bu yönü ile tarihe yardımcı olan diğer bilimlerden çok farklıdır. Çünkü Nümizmatik Bilimi, elde edilen verileri tekrar yapılandırmaya gerek duymaz.
Ancak Nümizmatik Bilimi’nde sahtecilik olasılığına karşı dikkatli olunmalıdır. Son yıllarda madeni para ile ilgili sahtecilik olayları oldukça artmıştır. Bunun nedeni günümüzde eski paraların değeri çok fazladır.
Nümizmatik Bilimi para, sikke, madalya ve benzeri tarihi eserlerini araştırarak para ağırlığını, içinde olan oranını ve yeryüzündeki dağıtım şeklini incelemektedir.
Nümizmatik Bilimi’nin Tarihi
Nümizmatik Bilimi’nin geçmişi çok eski devirlere dayanmaz. Nümizmatik Bilimi, 18. Yüzyıl sonrasında Arkeoloji Bilimi’nin dalı olarak meydana çıkmıştır. Türkiye’de Nümizmatik ile ilgili incelemeler 19. Yüzyıl sonunda 1880’li yıllarda başlar. Elde edilen tarihi eserlerin sınıflandırma ve tasnifi 1891 yılından sonra yapılmıştır.
Ülkemizde Nümizmatik hakkındaki incelemelere de önem veren İstanbul Arkeoloji Müzesi dünya genelinde önde gelen ve sayılı Nümizmatik koleksiyonuna sahiptir. Türkçeye Fransızcadan gelen kelime, para ve sikke manasında Grekçe Nomisma kelimesinden türemiş.
Arapça kökeni olan Meskukat kelimesi ise sikkeler manasındadır. Nümizmatik kelimesi para ile ilgili anlamı taşıyan bir sıfattır.
Nümizmatik Bilimi’nin İnceleme Alanı
Nümizmatik Bilimi inceleme alanı, sikkeler, madalyalar, eski paralar ve nişanlardır. Nümizmatik Bilimi sikkelerde önemle durmaktadır. Çünkü sikke incelemesinde geçmiş zamanda yaşamış olan medeniyetlerle ilgili pek çok kaynağa rastlanır. Bu yüzden kültürel ve tarihsel anlamda çok önem ifade eden bir bilimdir.
Nümizmatik Bilimi elde ettiği tarihi eserleri arkeolojik kazılar sonrası elde etmektedir. Bir arkeolog kazı çalışmasından bulduğu eski paraları incelemesi için Nümizmatlara gönderir. Nümizmatiğin en kayda değer nesnesi olan sikkeye benzeyen nesneler içinde Paranumismatik veya Exonumia da bulunur.
Kağıt para, sikkeden önce kullanılan ödeme araçları ve jeton, madalya veya Tesserar’a kadar olan dini madalyonlar ve benzeri para şeklindeki değerli olan nesne de Nümizmatiğin inceleme alanındadır.
Orta çağdan bu tarafa Nümizmatik Bilimi sürekli artmakta olan yazılı kaynaklarıyla hem toplumbilimsel hem de tarihsel yönleri olan para tarihi ile eşdeğer özelliklere sahiptir. Değer kaybetmekte olan sikke para Nümizmatik Bilimi’nin en önemli inceleme noktasıdır.
Nümizmatik Bilimi ve Tarih
Nümizmatik Bilimi tarih için çok önemlidir. Nümizmatik Bilimi’nin tarihe faydalarının başında araştırdığı eski paranın hangi uygarlığın olduğunu bulması ve bu uygarlığa ait bilgi sunmasıdır. Çünkü para birimi üstünde bulunan hükümdarlar, paranın tarihi ve paranın üstünde olan yazılar, bu uygarlığı araştıran tarihçiye büyük ölçüde yardım eder.
Bu kapsamda önemli olan diğer bir şey Nümizmatik Bilimi’nin araştırdığı para, sikke, madalya ve nişanda zaman içinde bozulma olmamasıdır. Bu yüzden Nümizmatik, tarih için birinci el kaynak sunar.
Diğer bir konu, Nümizmatik Bilimi bulguları sonucu tarih çok önem kaydeden bazı bilgilere ulaşabilir. Bu bilgiler içinde bir imparatorun tahta çıkış zamanı vardır. Çünkü pek çok imparator tahta çıktığı zaman o yıla has para bastırır. Bunun sayesinde bir imparatorun tahtta kaç yıl kaldığı bilgisine ulaşılır.
Bir başka bilgi de o ülkenin ekonomisi ile ilgilidir. Madeni para alaşımından o ülkenin ekonomik durumu hakkında bilgi alınır. Tüm bunlar da araştırmalarında tarihçiye ışık tutar. Nümizmatik Bilimi son yıllar içinde hızlı bir gelişme göstererek tarihin çok fazla yararlandığı bir bilim dalı olmuştur.
Yoruma açık olan sikkeler, iktisadi, siyasi ve idari tarih araştırmalarında birinci el olarak doğru ve önemli bilgiler sunar. Siyasi tarih kaynağının yetersiz olduğu veya tamamen karanlık olduğu dönemleri araştıran tarih araştırmacıları için Nümizmatik bilgilerinin önemi kat kat artmaktadır.
Nümizmatik, araştırdığı nesneler bozulmadığı için madalya ve sikkede kullanılmış olan alaşım ve bu alaşımların ağırlığı, paraların dünya genelinde dağılımı ve yayılım bölgelerini meydana çıkararak tarihin, coğrafyanın, gelenekler tarihinin, dinlerin, sanat tarihinin ve değişik zamanlardaki ticaret ilişkilerini araştıran ekonomi tarihinin en önemli kaynağı olmuştur.
Nümizmatik Bilimi, elde ettiği bilgiler ile coğrafya, dinler tarihi, sanat tarihi, ekonomi tarihi gibi bilimlere yardım eder.
Nümizmatik Diğer Adı Nedir?
Nümizmatik diğer adı, Meskukat şeklindedir.
Nümizmatik Bilimi’nin Faydaları
Nümizmatik Bilimi’nin tarihin her dalına olan faydalar yanında daha pek çok alanda da faydası olmaktadır. Nümizmatik Bilimi’nin faydaları şu şekilde sıralanmaktadır:
- Geçmiş zaman içinde yaşamış olan medeniyetlerin yaşam yerleşkesi hakkında bilgi vermektedir. Eski çağda uygarlığın son derece geliştiği dönemlerde yaşamış olan insanların yaşam yerleşkesi hakkında detaylı bir şekilde bilgi sunmaktadır.
- Eski zamanlarda yaşayan insanların kullandığı metal para üstünde bulunan kalıntıyı inceleyerek soyu bitmiş bitki hakkında bilgi verir. Soyu tükenmiş olan bitkiler için metal para üzerinde ayrıntılı inceleme yapan uzmanlar bu anlamda Nümizmatik Bilimi’nden yararlanmaktadır.
- Bir zamanlar dünyada yaşamış olan İmparator ve ailesinin soyu hakkında kanıt sunar. Eski çağlarda yaşayan imparator, ailesi ve halkı için açıklayıcı bilgi veren Nümizmatik Bilimi, bu anlamda tarihe ışık tutar.
- Günlük yaşamda kullanılan paraları basan medeniyetlerin coğrafi alanda egemenlik kurduğu alan hakkında bilgi verir. Günümüze kadar yaşamış olan ve yaşayan medeniyetlerin alışverişte kullandığı paralar, o parayı basan medeniyetin yaşadığı coğrafya bölgesi ile ilgili bilgi vermektedir.
- Günlük hayatta kullanılan para ve sikkeler o parayı basan İmparatorların unvanını gösterir. Bu konuda bilgisine başvurulan Nümizmatik Bilimi, yaptığı inceleme ve araştırmalar sonrasında gerekli bilgiyi diğer bilim dallarına sunmaktadır.
- Eski çağlarda yaşayan ve haklarında fazla bilgi olmayan toplulukların dini inanç ve yaşayışları merak konusu olmuştur. Bu anlamda yardımına başvurulan Nümizmatik Bilimi, o dönemde basılan paranın kullanıldığı toplumun dini inançları hakkında bilgi verir.
- Geçmiş dönemlerde alışveriş ve benzeri olaylarda para yerine değerli maden kullanılırdı. Basımda kullanılan değerli maden az olduğunda uzmanlar o ülkede enflasyon olduğunu söylemekteydi. Bu sayede o toplumda enflasyon olup olmadığı anlaşılırdı.
- Para üstünde bulunan yazılar o dönemin hükümdarı, devleti ve toplumu hakkında bilgi vermektedir.
Nümizmatik Bilimi’nin arkeolojiye olan faydaları yanında sanat tarihi, isim bilimi, ekonomi tarihi, sosyal tarih gibi yan dallara da çok faydası bulunmaktadır. Özellikle antik tarih için Nümizmatik Bilimi’nin çok faydası vardır.
Nümizmatik ve Sikkeler
Günümüze kadar, yaşadığı dönemden çok az yazımı bulunan, kaynak aktarımı olan dönemlerde sikkeler çok büyük bir öneme sahipti. Zira sikkeler kültür ve ekonomi tarihi için oldukça önem kaydeden kronolojik kaynak durumundadır.
Bu durum Antik çağda Roma ve Yunan dönemleri için, erken çağ, ortaçağ ve antik Akdeniz kültürü haricinde bulunan alanlar (İskitya ve Parthia imparatorluğu) için geçerli olmuştur.
Bu zamanlar için sikke kalıntıları, arkeolojik kazılar yapılırken diğer nesne ile beraber bulunan veya defineler arasında tesadüf eseri elde edilen sikkeler, arkeolojik inceleme sonrası ele geçen bulgunun dönemsel sistem için tarihlendirmek amacıyla kullanılan değerli bir kaynaktır.
Bu zamana kadar sikke kalıntısının kaynak materyali gün geçtikçe artması nedeniyle yenilenmiş metotla inceleme yapan, alanın en sağlam bölümünü meydana getiren buluntu olan sikkeler araştırana, doğru nümizmatik alanları meydana çıkmıştır.
Erken zamanlarda da ele geçen sikkeler (kayıp bulgu ve tekil bulgu) önemle ele alınmış ve buluntuların olduğu dökümlere (Envantere) de kaydedilmiştir. Nümizmatik Bilimi tarafından az bulunurluk derecesi üzerinde durularak, değişik beylik ve devletlere ait sikke örneği araştırılmıştır.
Araştırılması yapılan örneklerin yazıya ait olan dilleri çözümlenerek, araştırıcının ve büyük okuyucu kitlesinin yararlanması için ayrıntılar ortaya konmuştur. Bu zamana kadar hiç görülmeyen unik örnekler kayda alınıp, ayrıntıları paylaşılarak bulunan dönem dikkate alınarak önemi ifade edilmiştir.
