Düşünün bir an: Yaşadığınız her olay, kurduğunuz her iletişim ve verdiğiniz her kararın altında yatan temel motivasyonlarınızı hiç sorguladınız mı? Neyin “iyi”, neyin “kötü”, neyin “güzel” neyin “çirkin” olduğunu kim ya da ne belirliyor? İşte tam da bu noktada, kendimizi aksiyoloji kavramının tam ortasında buluruz. Türkiye’de yaşayan tecrübeli bir blogger olarak bu yazımda sizleri axiology dünyasına kısa bir yolculuğa çıkarmak istiyorum.
Aksiyoloji Nedir?
Yunanca “değer” anlamına gelen “axios” ile “bilim” anlamındaki “logos” kelimelerinin birleşimiyle oluşan aksiyoloji, felsefenin bir alt dalı olarak bilinir. En yalın haliyle “değerler bilimi” olarak tanımlayabileceğimiz aksiyoloji, ahlaki değerlerden estetik yargılara kadar geniş bir yelpazede “değer” kavramını ele alır. İnsani eylemlerin amacını, neye göre “iyi” veya “kötü” olarak sınıflandırılabileceğini inceleyen axiology, toplumların oluşumunda da önemli bir rol oynar.
Aksiyoloji ve Felsefe İlişkisi
Felsefenin temelinde yatan “anlama çabası” aksiyolojinin de hamurunda vardır. Felsefe, varlığın doğasını sorguladığı ontoloji ya da bilgi üzerine yoğunlaştığı epistemoloji gibi dallara ayrılırken, aksiyolojiyi de felsefenin “ne olması gerektiği” ile ilgili sorgulamalar yapan kolu olarak düşünebiliriz. “Güzel olan nedir?”, “İnsanların eylemlerinde doğruya nasıl ulaşabiliriz?” gibi sorular axiology felsefesinin temelini oluşturur.
Aksiyolojinin Dalları
Aksiyolojinin incelediği konular, etik ve estetik yönden farklılık gösterir. Konu bakımından birbirlerinden ne kadar farklı gibi dursalar da temelde benzeri şeyleri incelerler. Fakat öncelikli olarak Değer felsefesini ilgilendiren ana problemler;
- Erdem nedir?
- Ahlak nedir?
- Değerli olan nedir?
- Değerli olan mutlak mı yoksa çevreye göre değişmekte midir?
- Değerlerin kaynağı nedir?
Bu problemler üzerinde değer felsefesi düşünülür ve inşa edilir. Ayrıca bu felsefi düşünce, olan durumla ile olması gereken durumlar arasında bulunan ilişkiye cevap aramaktadır. Değer doğasına, ölçüsüne ve metafiziksel yaklaşımına göre tartışmalar yürütür. Hakikati arama ve hakiki olanı bulma gibi düşünceler üzerine de inceleme olabilir.
Aksiyolojik Etik Nedir?
Aksiyolojik etik, değerlere atıfta bulunan etik parçasıdır. Ahlakın ve sosyal adaletin aksine, bu etik biçimi doğrudan ne yapmamız gerektiğine bakmıyor. İlgilendiği durum, takip ve teşvik etmeye değer olan ve neyin önlenmesi gerektiği konularına odaklanır.
Aynı zamanda axiology’nin temel aldığı etik ilkesinin tümünü kapsar. Kısaca değerlendirmek gerekirse; ahlaki eylemlerin, aslı bakımdan içerdiği ve cisimleştirdiği değerler bakımından ahlaken doğru olanı öne süren bir değer kuramıdır.
Akisyoloji ve Günlük Hayat
Blogger olmam sebebiyle ben aksiyolojiyi daha çok günlük hayatımızın pratik sonuçlarına yansımasıyla değerlendiriyorum. Aldığımız kararlardan ilişkilerimize, modadan mimariye kadar her alanda axiology farkında olmadan dahi iş başındadır. İşte birkaç örnek:
- Siyasi tercihlerimiz genellikle belli etik değerlere göre şekillenir.
- Bir sanat eserinin “iyi” olup olmadığına dair fikrimizi estetik axiology belirler.
- “Çevrecilik” gibi toplumsal akımlar, ahlaki değerlerin gücüyle şekillenebilir.
İlginizi çekebilir: Çevre Etiği: Doğa ile Ahlaki İlişkimizi Düşünmek (Ekolojik Etik)
Axiology Makalelerinde Ele Alınan Sorunlar
Akisyoloji, doğası gereği cevaplaması zor sorulara ev sahipliği yapan bir felsefe dalıdır. Bu sorulardan bazıları şöyle sıralanabilir:
- Değerler evrensel midir, yoksa kültürden kültüre değişir mi?
- Ahlaki değerlerin kaynağı nedir?
- Estetik yargılarımız objektif olabilir mi, yoksa öznel midir?
Sonuç
Değerler olmadan bir hayat, anlamlı bir yaşam olasılığını kaybeder. Akisyoloji sayesinde hem bireysel olarak kendi eylemlerimizin altında yatanı keşfedebilir hem de toplumdaki etik ve estetik kodların oluşumunu daha iyi anlayabiliriz.
Eğer hayatınızdaki kararların temel motivasyonlarını çözmek, estetik yargılarınızı güçlendirmek, kısacası daha bilinçli bir birey olmak istiyorsanız, axiology size kucak açacaktır.
