Basmacı hareketi, “Hücum eden, baskın yapan” anlamına gelen bir tabirdir. Çarlık döneminde Ruslar tarafından Başkurdistan, Kırım ve Türkmenistan’da faaliyetlerine devam eden çeteciler adına kullanılmıştır. Basmacılar halka dokunmazlar, yalnızca Rus memurları soyar, hazineye ait malları yağmalar ve almış oldukları ganimetleri fakirlere dağıtırdı.
1917 yılındaki Bolşevik İhtilali’nden sonra Türkistan sınırlarında faaliyet gösteren silahlı kuvvetlere Basmacı denilmektedir. Basmacı denilmesinin sebebi ise, bu kuruluşların başına geçen kişilerin bir kısmının ihtilalden önceki senelerde de Basmacılık yapmış olmalarıdır. 1917 yılındaki ihtilalden önce ve sonra Rus milletine karşı silahlı mücadeleye çıkan Türkistanlılar, kendilerini hiçbir zaman çeteci Basmacı olarak tanıtmamışlardır.
Basmacı Hareketinin Amacı Nedir?
Basmacı hareketinin amacı, “Türkistan Türkistanlılarındır” sloganında ifadesini bulmakta olan, Türkistan’ı Ruslar’dan kurtararak özgürlüğüne kavuşturmaktı.
Basmacı hareketi 1918 tarihinde Korbaşı Ergaş’ın liderlik yaptığı Hokand şehrine başladı. Bu hareket diğer bölgelere de zamanla yayıldı. Hokand şehrinde üç gün içerisinde Ruslar tarafından 10.000’den fazla sayıda Türkistanlı öldürüldü. 1918 yılında kırktan fazla korbaşının önderliğinde yapılmakta olan mücadelelerde ayaklanmalı birçoğu Fergana vadisine yayıldı. Bu bölge içerisinde Ruslar’la beraber hareket eden Ermeniler 180 adet köyü ateşe verdiler ve yaklaşık olarak 20.000 kişiyi öldürdüler.
18 Ağustos 1919 tarihinde Rus orduları Türkistan cephesine getirilen Frunze’nin belirttiği üzere Sovyetlerin amacı tüm Türkistan’ı işgal etmekti. Kızıl ordu ile Basmacılar arasında oldukça kanlı savaşlar yaşandı. Fergana vadisinde Şir Muhammed Beg, Mehmed Emin Beg, Hal Hoca, Korbaşı Parpi ve Nur Muhammed Beg gibi liderler bulunmaktaydı. Liderlerin emrindeki mücahidler bazı zamanlarda Sovyet ordusuna kayıplar verdirdiler. Mücadelelerini ise 1921 tarihine kadar sürdürdüler.
Basmacı Hareketinin Öncüleri Kimdir?
Basmacı hareketinin öncüleri arasında;
- Şir Muhammed Beg,
- Mehmed Emin Beg,
- Hal Hoca, Korbaşı Parpi
- Nur Muhammed Beg
bulunmaktaydı. Bunun yanı sıra basmacı harekâtı ile alakalı bahsedilmesi gerekli diğer bir önemli karakter ise Enver Paşadır. Enver Paşa’nın ölümüne dek harekât oldukça başarılı bir biçimde devam etmekteydi. Ölümünden sonra ise mücadele sona ermese dahi büyük bir sekteye uğramıştır.
Basmacı harekatı, Rusya sınırlarında bulunan Türkistan’ın bağımsızlığı adına verdiği mücadeledir. Basmacı hareketi Korbaşı Ergaş’ın önderliğinde Hokand şehri içerisinde başladı. Yukarıda ismi geçen liderlerin hepsi Rus orduları ile karşı karşıya kalmıştır.
Enver Paşa’nın ölümünden sonra harekat sekteye uğramıştı. 1935 yılında ise Basmacı harekatı tamamen sona ermiştir. Ruslar bu harekatı bastırmıştır.
Basmacı Hareketinin Sloganı Nedir?
Basmacı hareketinin sloganı “Türkistan Türkistanlılarındır” olarak bilinmektedir. Basmacı hareketinin genel amacı Rusya sınırları üzerindeki Türkistanlıların özgürlüğünü istemesinden doğmuştur.
Basmacı hareketleri 8 Kasım 1921 tarihinde Enver Paşa’nın Türkistan’a gelip başa geçmesiyle beraber daha da şiddetlendi. Enver Paşa’nın Türkistan’daki milli mücadelenin başına geçmesinden sonra Ruslar çok ciddi kayıplar verdi. Bunun neticesinde ise 1922 tarihinde barış istemek zorunda kaldılar. Ancak Enver Paşa, “Barış olması için ancak Türkistan toprakları üzerindeki Sovyet askerleri çekilmesi ile konuşulacağını belirterek” anlaşmayı reddetti. Bu sıralarda Semerkant ilinde Türk Müstakil İslam Cumhuriyeti kuruldu.
Yıllardır tüm Türkistan’ı ele geçirmeye çalışan Sovyetler çok daha şiddetli bir şekilde saldırılara geçtiler. 1922 yılında Sovyetlerin bir saldırıya geçmesinden dolayı Basmacı liderleri birbirinden ayrı kaldılar ve geçici olarak Türkistan hükümeti dağıldı. Muhyiddin Beg öldürüldü, Şir Muhammed Beg ise Afganistan’a geçti. Enver Paşa 11 tane Rus askerini öldürdü, ancak karşı taraftan gelen tüfek atışı ile şehid oldu.
Basmacı Hareketi Neden Olmuştur?
Basmacı hareketi, 20.yüzyılda başta Türkistan’da olacak şekilde tüm Orta Asya’da Sovyet Rusya’ya yapılan bağımsızlıktan olmuştur. Sultan Galiyev’den feyz alınarak basmacı hareketi başlatılmıştır. Enver Paşa da harekat içerisinde bulunmuştur.
Basmacı harekatı 1916 tarihinde, ilk olarak Rus Çarlığına karşı başlamıştır. Devrimin arkasından içerideki bazı üyeler ve liderlerin bir kısmı kızıl ordu tarafına davranmaya başlamıştır.
Basmacı Hareketi Ne Zaman Yapıldı?
Basmacı Hareketi, Özbek Milletinin Sovyet yönetime karşı çıkmak amacıyla Orta Asya’da 1917 yılında başlatmış olduğu ve 1934’e kadar süren ayaklanmadır.
Ruslar baskın ve basmak kelimesinden yola çıkarak ayaklandırmaların hepsini Basmacı Ayaklanması şeklinde nitelendirmiştir. Fakat bu harekata katılan kişiler kendileri adına Korbaşı ifadesini kullandı. Bu hareket de Türkistan’ın çoğunluğunda Korbaşılar Hareketi adı altında milli direniş harekatı olarak kabul edildi.
