Marie Paris Pişmiş, 1911 yılında İstanbul Ortaköy’de dünyaya gelmiş Ermeni asıllı bir astronomdur. Üç çocuklu bir ailede büyümüş olan Paris Pişmiş, ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelmiş ve kendisinden küçük erkek kardeşe ve bir de ablaya sahiptir. Kariyerinde elde ettiği başarı sayesinde Türkiye’nin kadın astronomları listesinde yer alan Pişmiş, Meksika’nın ilk astronomlarının yetiştirilmesinde de büyük bir rol oynamıştır.
Ayrıca; Darülfünun’un ilk kadın matematik bölümü mezunudur. Ortaokul ve lise eğitim dönemini Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nde başarı ile bitirmiş, ardından Darülfünun Fen Fakültesi Matematik bölümünde öğrenimine devam etmiştir. Paris Pişmiş , henüz ilkokulu bitirdiğinde; İngilizce, Ermenice, Fransızca ve Türkçe dillerini bilmekte idi. Eğitiminin ilerleyen dönemlerinde ise beşinci dili olan Almancayı öğrenmiştir.
1933 yılında gerçekleşen üniversite reformu sebebiyle Paris Pişmiş’in eğitim görmüş olduğu Darülfünun Üniversitesi kapatılmış, arından İstanbul Üniversitesi adı altında eğitimine devam etmiştir. Paris Pişmiş bu dönemde İstanbul Üniversitesi Matematik bölümünden mezun olan ilk kız öğrencidir.
Paris Pişmiş’in Matematik bölümüne aday olduğu yıllarda bir kadının üniversitede eğitim görmesi, üstelik bu bölümün matematik bölümü olması kabul edilebil bir şey değildi. Hatta ailesinin bu konu üzerine ‘’Bizim gibi bir ailenin kızı karma eğitim verilen bir okula nasıl gider?’’ diyerek matematik bölümü okumasına karşı çıktığı söylenmektedir.
Ayrıca (Çağlar S., 2019)’a göre Paris Pişmiş Matematik hakkındaki düşüncelerini şu şekilde dile getirmiştir: “Madame Curie teorik çalışmalar yapabildiyse, ben neden yapamayayım düşüncesi, hırsımı kamçılayan düşünce oldu. Geometriye başlamak bende uykudan birden silkinerek uyanma etkisi yaptı. Geometride her şey net ve temizdi; izlenecek yol belli ve bu yoldan neticeye ulaşmak çok zevkliydi. O zamanlar evlerin tavanlarında süslemeler olurdu. Bizim evin tavanındaki üçgen süslemelere bakar, onları birbiriyle mukayese eder, kendime göre sonuçlar çıkarırdım.”
Paris Pişmiş , İstanbul Üniversite mezuniyetinin ardından okulda Profesör Freundlich’in öğrencisi olarak Prof. Freundlich’in derslerini İngilizceden Türkçeye tercüme etmiştir. Ardından 1937 yılında Freundlich yönetiminde hazırladığı ‘’Galaksimizin Dönmesi’’ isimli doktora teziyle doktor unvanını almıştır. Doktora tezinde elde ettiği başarısının ardından Prof. Dr. Freundlich, Paris Pişmiş için Harvard Rasathanesi’nde kendisi için bir yıllık burs ayarlamış ve Dr. Pişmiş, 1 Kasım 1938 tarihinde Türkiye’den ayrılmıştır.
ABD’de kaldığı sırada II. Dünya Savaşı’na şahit olan Pişmiş, burada iki yıl kalmasının ardından 1941 yılında Meksikalı astrofizik öğrencisi olan Felix Recillas ile evlenmiştir. Evliliğin ardından ise eşiyle birlikte Meksika’ya yerleşmiş ve iki çocuğu dünyaya gelmiştir. Çiftin iki çocuğu ve üç torunun da astronom olduğu bilinmektedir.’’ (Füsun Oralalp, 1995).
1948 – 1999
1941 yılında yaptığı evliliğin ardından Meksika’ya taşınan Pişmiş, 1948 yılında Guggenheim bursu sebebiyle Birleşik Devletler’e gitmiştir. 1965’li yıllarda yeni yıldız kümeleri keşfedilmiştir. Yeni keşfedilen bu yıldız kümelerine ise Pişmiş’in kısaltması olan ‘’PIS’’ adı verilmiştir. Paris Pişmiş, bu başarısının ardından Meksika Üniversitesi’nde profesörlük unvanını almış ve emeklilik yılına (198) kadar burada hizmet vermiştir.’’ (Türk Astronomi Derneği).
Ülkemizin ilk kadın astronomu Nüzhet Gökdoğan’dır. Nüzhet Gökdoğan’ın Fransa’da 1932 yılında Matematik lisansını, 1933 yılında ise astronomi lisansını tamamlamıştır. Fakat Paris Pişmiş, Darülfünun Fen Fakültesi Matematik (Riyaziye) bölümünden 1933 yılında mezun olmuş ve 1937 yılında doktora tezini tamamlayarak ülkemizde yetişmiş ilk kadın astronom unvanını almıştır.
1969 yılına gelindiğinde Marie Paris Pişmiş, Türkiye’ye dönmüş ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde altı ay boyunca ziyaretçi araştırmacı olarak görev almıştır. Bunun dışında başarılı astronomun Türkiye ziyaretleri neticesinde Ege Üniversitesi Astronomi Topluluğu kurulumuna da katkıda bulunmuştur.
1971 yılında Uluslararası Astronom Birliği’nin Meksika Komitesi başkanı seçilmiş ve Meksika Astronomi ve Astrofizik Dergisi’nin ilk editörü olmuştur. Bahsi geçen dergi günümüzde uluslararası düzeyde yayın yapmakta olan bir dergidir.
1974 – 1980 yıllarına gelindiğinde Paris Pişmiş, yılda iki kez NASA’ya araştırmalara yapmak için gitmekteydi. Bu süre zarfının ardından 1980’li yıllarda aktif galaksi çekirdeği üzerine çalışmalar yapmaya başlamıştır. Paris Pişmiş matematiğe katkıları ve astronomi alanında yaptığı çalışmaların ardından 1 Ağustos 1999 tarihinde Meksika’da hayatını kaybetmiştir.
Paris Pişmiş Ödülleri
- Guggenheim Latin Amerika & Karayipler Doğa Bilimleri Bursu
