Yan Cümlecik Nedir? Yan Cümlecik Örnekleri

Yan cümlecik; yüklemi yani yargısı eylemsi ya da dilek-şart kipiyle çekimli, temel cümlenin anlamını tamamlayan, pekiştiren cümledeki yardımcı unsurdur. Türkçede farklı cümle yapıları mevcuttur: Basit cümle, birleşik cümle, sıralı cümle ve bağlı cümle gibi… Yan cümlecik burada birleşik cümle bünyesinde yer alır ve değerlendirilir. Birleşik cümle kendi içerisinde 4 kategoride incelenir:

  • Girişik Bileşik Cümle
  • İç İçe Birleşik Cümle
  • İlgi Cümlesi (-ki’li birleşik cümle)
  • Şartlı Birleşik Cümle

Yan cümlecik, bu sıralananlardan girişik birleşik cümle grubuna dahildir. Girişik birleşik bir cümle kurulmak isteniyorsa yan cümlecik ve temel cümle olmak zorundadır. Yan cümlecik dediğimiz cümle; bir ya da birden fazla fiilimsi alan yahut dilek-şart (-se,-sa) ile çekimlenmiş bir yargıya sahip olan cümledir. Temel cümle ise, çekimli bir fiilden oluşan cümledir. Yani haber ya da dilek kiplerinden biri ile çekimlenmesi gerekir. Burada şu noktayı da belirtmekte fayda var. Dilek-şart kipi, çekimlendiği eylemi yüklem yapmaz. Yani girişik birleşik cümlede 2 tam cümle yoktur. Bir yan cümlecik bir de temel cümle vardır. Bir örnek vermek gerekirse:

Örnek: Hava soğursa kendini korumalısın. Burada kırmızı ile belirtilen yer dilek-şart kipiyle çekimlenmiş kısım yan cümleciği oluşturuyor. Gereklilik kipi ile çekimlenen “korumalısın” eyleminin olduğu bölüm de temel cümleyi oluşturur. Bu şekilde girişik birleşik bir cümle elde etmiş oluruz. Diğer bir örnek ise:

Örnek: Sokakta ip atlayıp çok terlemişsin. Buradaki cümlede ise zarf-fiil eki olan -ıp ekinin olduğu kısım yan cümleciği oluşturmuş. Duyulan geçmiş zaman eki (-miş) ile çekimlenen diğer kısım da temel cümleyi oluşturur. Yani yan cümlecik ister bir fiilimsi ile isterse dilek-şart kipi eki alabilir. Bir dip not olarak şunu da belirtmekte fayda var; dilek-şart ekinden sonra virgül kullanılmaz.

Tek başına tam ve anlamlı olmadığı gibi, fiilimsiler ile birlikte oluşturulmuş yan cümlecikler de bulunmaktadır. Türkçede, yan cümlecik olarak 4 başlıca tip bulunmaktadır. Bunlar;

  • Dilek şart ekleri (-se, -sa.)
  • Ki bağlacı ile oluşturulan ekler.
  • İç içe girmiş cümleler.
  • Ve fiilimsi ile oluşturulan yan cümlecikler olarak karşımıza çıkmaktadır. Genellikle ÖSYM tarafından yapılan sınavlarda ve sorular da karşımıza çıkan yan cümlecik hayatımızın birçok alanında kullandığımız cümle tiplerinden biridir.

Yan Cümlecik Örnekleri

  • Yemeği yersen maça gitmene izin veririm.
  • Çalışırsan başarılı olabilirsin.
  • Görüyorum ki artık gitme zamanı gelmiş.
  • Babam “Sen neden bizimle misafirliğe gelmiyorsun?” dedi.
  • Yola çıkınca çok güzel bir restoranda Mola vereceğiz.
  • Öğretmen, sınıfta yaramazlık yapan öğrencilere ceza verdi.
  • Elma –ki en güzel meyvedir– Amasya’da çok bulunur.
  • Odaya geldiğinde odanın ışıklarının yandığını gördüm.
  • Amcanın eve gelmesi çocuğunu çok rahatlatmıştı.

Yan Cümlecik Görevleri Nelerdir

Yan cümlecik görevleri içerisinde cümle içerisinde verilen mesajın daha açık ve net bir şekilde verilmesini sağlamak için değerlendirilmektedir. Ayrıca cümle içerisinde birleşik cümle olarak kullanılmaktadır. Bu doğrultuda bakıldığında girişik birleşik cümle, koşullu birleşik cümle ve ki’yi içinde barındıran ki’li birleşik cümle burada yan cümlecik çeşitleri arasında öne çıkmaktadır. Genel olarak cümlenin başına bakıldığında açıklayıcı bir niteliğe sahiptir.

Yan Cümlecik Nasıl Bulunur?

Yan cümlecik bulmak için genellikle cümlenin başına bakmak gerekmektedir. Temel cümlenin anlam bakımından açıklanması ve güçlendirilmesini sağladığı için bu şekilde kolayca bulunması mümkündür. Aynı zamanda fiilimsinin olduğu yerde yan cümle olarak kullanılmaktadır. Eğer dilek eki, fiilimsi olan “ki” içeren cümleler ya da iç içe girmiş cümleler varsa bunlar Yan cümlecik olarak karşımıza çıkmaktadır.

Normal zamanda bulması çok kolay olan yan cümlecik, sınav zamanında üniversite adaylarını zorlayabilmektedir. Genellikle daha zor sorularla karşımıza çıkan ÖSYM bazı durumlarda basit ama etkili olan yan cümle soruları ile de karşımıza gelebilmektedir. Genel olarak cümlenin başına bakmak, ortaya çıkan yargıyı temel cümle gibi anlatan sözcüğü bulmak sizi yan cümleciğe götürecektir.

Fiilimsilerde Yan Cümlecik Nasıl Bulunur?

Fiilimsilerde yan cümlecik bulmak için öncelikle fiilimsi konusunu net bir şekilde bilmek oldukça önemlidir. Konuyu kapsam olarak bildiğinizde si bulunan yan cümleciğin bulmak da kolaylaşacaktır. Fiilimsiler 3 Ana başlıkta toplanmaktadır:

  • İsim fiil: “-ma,- ış-, -mak” ekleri ile bulunmaktadır. Herhangi bir cümle içerisinde bu cümleler kullanılmışsa fiilimsi bulunur. ( onunla tanışma hayali ile yanıp kavruluyorum, şiir okuyuşuna hayran kaldım, Balık tutmak benim için büyük bir zevk, kitap kaplayışı çok iyiydi…)
  • Sıfat fiil: “-an, -ası, -meze, -ar,- dik, -ecek, -mis” eklerinin bulunduğu cümleler sıfat fiil grubuna girmektedir. ( çalışan öğrenci bir başka olur, yaralanan yolcular olduğu yerde durdular, dönülmez yoldan girme demiştim sana, akşama kadar aradık seni bulamadık…)
  • Zarf fiil: ““-ken, -alı , -madan , -ince, -ip , -arak, -dıkça, -meksizin, -dığında” zarf-fiil bulunması kolay olmaktadır ( Dereyi görmeden paçayı sıvamayı düşünme, kol kesilirken sana cumasını bekleme, İçeri girer girmez seninle de dalaşacak, Konuşarak bir yere varamayız artık bunu kabullen.

Yüklem Yan Cümlecik Olur Mu?

Yan cümleciğin yüklem olabilmesi için çekimli fiil barındırması gerekmektedir. Yine de her çekimli fiilin yüklem olmasını beklemek yanlıştır. Bazen tamamlayıcı öge olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Çekimli bir fiilin bir öge olarak kullanıldığı durumda yüklem yan cümlecik olabilmektedir.

içeriğimizi oylayın
Yazar: Sinan

1982 İstanbul doğumluyum. İlk, orta, lise ve üniversite eğitimimi İstanbul'da tamamladıktan sonra Çanakkale'ye yerleştim. Birkaç yıllığına ticaret hayatının içinde bulunduğum için aktif olarak ilgilenemediğim programlama ve web tasarım kariyerime, burada içerik yazarlığı yaparak devam ediyorum.

Yorum yapın