Türkiye’nin siyasi tarihini derinden etkileyen olaylardan biri şüphesiz 27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşen askeri darbedir. Ancak darbeye giden süreçte yaşananların başlangıç noktası olarak 1960 Tahkikat Komisyonu kurulması görülür. Bu komisyon, Türkiye’de çok partili demokratik hayatı sekteye uğratan, hukukun ayaklar altına alınmasına neden olmuştur.
Bu yazıda bu komisyonu mercek altına alıp “1960 Tahkikat Komisyonu nedir?” sorusunu detaylıca yanıtlayacağım. Yaşadığım ülke Türkiye’nin siyasi tarihi üzerine yazan bir blogger olarak bu konuyu derinlemesine analiz etmek benim için önem taşıyor.
Tahkikat Komisyonu
Tahkikat komisyonu, 18 Nisan 1960 tarihinde iktidardaki Demokrat Parti (DP) tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) kurulmuş 15 üyeli bir komisyondur. “Tahkikat” kelimesinin anlamı “soruşturma” olduğundan bu komisyon bir nevi “soruşturma komisyonu” olarak nitelendirilebilir. Ancak bu komisyonun kuruluş amacı, faaliyetleri ve sahip olduğu yetkiler göz önüne alındığında amacının ötesinde bir işlev üstlendiği görülmektedir.
Tahkikat Komisyonu Neden Kuruldu?
Komisyonun kurulmasına giden süreç, DP’nin 1957 genel seçimlerinin ardından halk üzerindeki baskısını artırmasıyla başlamıştır. Muhalefet partileri ve basın, 1950’lerin sonlarına doğru gittikçe otoriterleşen DP iktidarını sert bir biçimde eleştirmekteydi.
Demokrat Parti ise muhalefete ve basına tahammül sınırının sonuna geldiğini açıklamış, hatta ana muhalefet Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) kapatılmasını gündeme getirmişti.
7 Nisan 1960 tarihinde DP Meclis Grubu bir bildiri yayınlayarak; muhalefetin ve basının “yıkıcı faaliyetlerini” incelemek üzere bir komisyon kurulmasını talep etti. Hemen ardından, 18 Nisan 1960’ta TBMM’de DP milletvekillerince verilen bir önerge ile 15 kişilik Tahkikat Komisyonu kuruldu. Üyelerinin tamamı iktidardaki Demokrat Partili milletvekillerindendi.
DP’nin öne sürdüğü komisyonun kuruluş sebebi, CHP’nin ve basının halkı ve orduyu isyana teşvik ederek ülkede anarşik bir ortam yaratmak istediğiydi. Ancak muhalefet ve toplumun önemli bir kesimi bu komisyonun esas amacının; DP iktidarının gittikçe artan otoriter uygulamalarına karşı çıkan kesimleri sindirmek olduğunu düşünüyordu.
Tahkikat Komisyonu Ne Zaman Kuruldu?
DP tahkikat komisyonu 18 Nisan 1960 tarihinde kurulmuştur. 27 Mayıs darbesinin neredeyse bir ay öncesine dayanmaktadır. Dönemin hükümeti Demokrat Parti tarafından oluşturulur. 10 gün sonra 28 Nisan 1960 tarihinde de Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe girer. Yürürlüğe girdiği andan itibaren de komisyon çalışmalarına başlamıştır.
Tahkikat Komisyonu’nun Yetkileri ve Çalışmaları
Tahkikat Komisyonu’na tanınan yetkiler oldukça geniş kapsamlıydı. Komisyon, şu yetkilerle donatılmıştı:
- İstediği kişi ve kurumları sorguya çekme
- Gizli tanık dinleme
- Kişileri 3 aya kadar tutuklama
- Belgelere el koyma
- Basın yayın organlarını 3 aydan 1 yıla kadar kapatma
Komisyonun yargı yetkisi de bulunuyordu ve verdiği kararlara karşı herhangi bir itiraz ve temyiz yolu kapalıydı. Özetle, Tahkikat Komisyonu faaliyete geçtiği andan itibaren yasama, yürütme ve yargı yetkilerini elinde bulunduran bir kurum haline dönüşmüştü.
Muhalefet ve basın üzerinde büyük bir baskı aracı olmuş, hukuk düzeninin askıya alındığı bir dönemin fitilini ateşlemiştir.
Komisyonun Faaliyetlerinin Sonuçları
- Muhalefete Baskı: Tahkikat Komisyonu, öncelikle ana muhalefet partisi CHP üzerinde yoğunlaştı. CHP Genel Başkanı İsmet İnönü de dahil olmak üzere çok sayıda CHP’li ifadeye çağrıldı, haklarında soruşturmalar başlatıldı. CHP’nin faaliyetleri büyük ölçüde sınırlandı.
- Basına Sansür: Komisyon, basına yönelik sert yaptırımlar uyguladı. Aralarında Ulus ve Cumhuriyet gazetelerinin de olduğu birçok yayın organı kapatıldı ve gazeteciler hakkında davalar açıldı.
- Üniversitelerdeki Protestolar: İstanbul ve Ankara’da üniversite öğrencileri 28 Nisan 1960’tan itibaren DP iktidarını protesto eden gösterilere başladılar. Tahkikat Komisyonu’nun yarattığı gergin ortam bu gösterilerin daha da alevlenmesine sebep oldu.
- 27 Mayıs Darbesi: 27 Mayıs 1960’ta Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu. DP hükümeti üyeleri tutuklandı, partisi kapatıldı. 27 Mayıs darbesinin en önemli gerekçeleri arasında son derece baskıcı bir hal alan DP iktidarı ve Tahkikat Komisyonu tarafından yaratılan otoriter ortam gösteriliyordu.
Tahkikat Komisyonu Üyeleri Kimler
Tahkikat komisyonu üyeleri, Demokrat Parti milletvekilleridir. Komisyon 15 kişilik üyeli bir Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonudur. Meclis içerisinden seçilen bu vekiller sadece dönemin hükümet partisi olan DP milletvekilleridir. Komisyonda bulunanların isimleri hakkında net bir bilgi yoktur.
İlginizi Çekebilir: İl Yönetiminin Başında Bulunan En Yetkili Kişi Kimdir, Görevler Nelerdir?
Tahkikat Komisyonu Yetkileri Nelerdi?
Tahkikat komisyonu yetkileri için bir maddelendirme yaptığımızda ilk ve en öncelikli amacının dönemin basını ile muhalefetini kontrol altına almak denilebilir bunun dışında;
- Siyasi partilerin faaliyetleri hakkında önleyici kararlar alabilmek,
- Siyasi partilerin mitinglerini ve toplantılarına yasak koymak,
- Ülke içerisinde her türlü yayını yasaklayabilmek,
- Yayın organları için oluşturulan basım ve dağıtımını durdurmak ayrıca komisyon tarafından gerekli görülen gerekli her belgeye el koymak tahkikat komisyonunun görevleridir.
Sonuç
1960 Tahkikat Komisyonu, Türkiye’de çok partili demokratik hayata vurulmuş büyük bir darbe olarak kabul edilmektedir. Hukukun üstünlüğü ilkesinin hiçe sayıldığı, yargı bağımsızlığının ortadan kalktığı, kuvvetler ayrılığı ilkesinin işlemez hale geldiği bu dönem, ülkenin siyasi tarihine kara bir leke olarak geçmiştir.
Tahkikat Komisyonu dönemi, demokrasinin askıya alındığı ve askeri darbelere kapı aralayan otoriter bir yönetim modelinin nasıl sonuçlara yol açabileceğini hatırlatan acı bir örnek teşkil etmektedir. Türkiye’nin yaşadığı bu sancılı tecrübe; ifade özgürlüğünü, basın özgürlüğünü, yargı bağımsızlığını ve hukukun üstünlüğünü korumanın ne denli önemli olduğunu bizlere göstermektedir.
İlginizi Çekebilir: Yöneticinin Ünvanı Nedir? Yönetici Ne İş Yapar
