Antropomorfizm, insana özgü özelliklerin, duyguların veya niyetlerin insan dışındaki varlıklara atfedilmesidir. Bu terim, Yunanca “anthropos” (insan) ve “morphe” (şekil) kelimelerinden türetilmiştir. Antropomorfizm, hayvanlar, bitkiler, doğa olayları, nesneler ve hatta tanrılar gibi çeşitli varlıkların insan gibi düşünme, hissetme veya davranma özellikleriyle betimlenmesini içerir.
Antropomorfizm, insanlık tarihinin en eski dönemlerinden beri çeşitli kültürlerde yaygın olarak görülmüştür. Mitolojilerde, tanrılar ve tanrıçalar genellikle insan formunda tasvir edilir ve insan benzeri özelliklere sahip olarak anlatılır. Antik Yunan mitolojisinde, Zeus’un insan şekline bürünmesi ve insanların yaşamına müdahale etmesi, antropomorfizmin tipik örneklerindendir. Benzer şekilde, Antik Mısır’da tanrılar insan ve hayvan karışımı figürler olarak tasvir edilmiştir.
Antropomorfik Tanrı Nedir?
Antropomorfik tanrı, insani özellikleri kendisinde barındıran, insanlaştırılmış tanrı anlamına gelmektedir. Tanrıların insanlar gibi yeryüzünde yaşadığı, yine insanlar gibi giyindiği, yediği, içtiği, evlendiği inanışları mevcuttur. Yunanlılarda başlayan bu anlayış, tanrıların da insanlar tarafından tasvir edilebilecek bir biçimde olduğu algısına yol açmıştır.
Yunan mitolojisine dayanan bu ideolojide tanrılar da insanlar gibi duygu ve düşüncelere sahiptirler. Onlar da intikam almak, sabretmek, sinirlenmek gibi özellikler göstermektedirler. Bu bağdaştırma yalnızca kişilik özellikleri konusunda yapılmamaktadır. Tanrıların fiziksel görünüşleri de insanlar gibi biçimlendirilmekte ve tasvir edilmektedir.
Antropomorfizm Temsilcileri
Antropomorfizmin temsilcileri, Homeros – Hesiodos ikilisi olarak kabul edilmektedir. Bu anlayışının, antikçağ Yunanlılarında bu ikilinin tanrıları insan biçiminde düşünmeye başlamasıyla ortaya çıktığı söylenmektedir. Homeros ve Hesiodos’a göre tanrılar da insanlar gibi üzülür, kıskanır, düşünür ve birbirlerinin kuyusunu kazarlar.
Bu anlayışın nedeninin, Yunanların her şeyi canlı ve devinimli düşünme eğilimi olduğuna inanılmaktadır. Tanrının insanlaştırılması yalnızca Yunanlarda değil ilahi dinlerde de görülebilmektedir. Bununla birlikte ilahi dinlerde bu olay örtülü bir biçimde gerçekleşmektedir ve yalnızca, insanın anlamasını kolaylaştırmak adına yapıldığı belirtilmektedir.
Antropomorfizm Örnekleri
Antropomorfik davranış, hayatta birçok yerde görebileceğimiz ve aslında bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde çok yaygın olarak sergilenen bir davranış türüdür. Dilerseniz birkaç örnekle bu davranış türünü açıklayalım.
- Yunan mitolojisinde tanrıların insanlar gibi algılanması ve tasarlamaları bu anlayışın en güzel ve en açık örneğini oluşturmaktadır.
- Çizgi filmler de, bu ideolojinin en güzel örneklerinden biridir. Birçok çizgi filmde hayvanlara ve hatta cansız varlıklara insanı özellikler yüklendiğini; insanlar gibi hayat sürdüklerini, konuştuklarını, güldüklerini vb. görmemiz mümkündür.
- Antropomorfizm anlayışının bir başka örneği masallar, hikâye kitapları ve fabllardır. Bu yazı türlerinde, çeşitli insanı özelliklerin farklı farklı canlılara aktarılmış olduğunu görmekteyiz.
- “Nankör kedi”, “sadık köpek” gibi kavramları muhakkak duymuşsunuzdur. Nankör olmak veya sadık olmak insanlara özgü karakter özellikleridir. Fakat bu örnekte söz konusu karakter özelliklerinin kedi ve köpeğe atfedildiğini görmekteyiz.
Günlük Hayatta Antropomorfizm
Günlük yaşamda, insanlar sıkça evcil hayvanlarını veya oyuncaklarını insanlaştırırlar. Örneğin, köpeklerinin mutlu olduğunu veya kedilerinin küstüğünü düşünmek yaygındır. Çocuk hikayelerinde hayvanların konuşması ve insan gibi davranması, antropomorfizmin bir başka yaygın örneğidir. Bu tür anlatımlar, çocukların dünyayı anlamalarına ve hayal güçlerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Bilimde ve Sanatta Antropomorfizm
Bilimde, antropomorfizm bazen eleştirilse de, insan olmayan varlıkların davranışlarını anlamada faydalı bir araç olabilir. Örneğin, robotik ve yapay zeka çalışmalarında, robotların insan benzeri özelliklerle donatılması, onların insanlarla etkileşimini kolaylaştırabilir.
Sanatta ise, antropomorfizm yaratıcı bir anlatım aracı olarak kullanılır. Karikatürler, heykeller ve animasyon filmleri, insan olmayan karakterlere insan benzeri özellikler vererek izleyicilerin dikkatini çeker ve duygusal bir bağ kurar.
