Çekim eki, sözcüklerin sonuna eklenerek isimler arasında veya isim ve fiil arasında ilişki kurmayı sağlayan eklerdir. Türkçe çekimli diller grubunda yer almaktadır ve bu yüzden çekim ekleri oldukça fazladır. Çekim eki, gelmiş olduğu kök ve gövdelerin anlamını kaybettirmez, onların birbiri ile ilişki kurmalarını sağlar. Bunun yanında diğer kelime gruplarıyla da cümle ögeleri arasında bağlantının yapılmasını sağlar. Söz konusu ekler sözcükler kaldırıldığında kelimeler arasındaki ilişki bağı da kaybolur.
Çekim Ekleri Nelerdir?
Çekim ekleri, iki ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar; isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleridir. Her bir ana başlık ise içinde farklı dallara ayrılmaktadır;
- İsim çekim ekleri; hal; yaklaşma, bulunma, ayrılma, belirtme durum eki, iyelik ekleri, ilgi zamiri olan ki, çokluk ekleri, soru eki mi, ekfiil ekleri, ilgi ekleri, eşitlik ekleri ve vasıta ekleridir.
- Fiil çekim ekleri; kip ekleri, şahıs ekleri, olumsuzluk ekleri, soru eki ve ekfiildir.
Çekim Eki Nasıl Anlaşılır?
Çekim eki bulma için sözcüğün kökenine ve anlamına bakılır. Gelen ek sözcüğün anlamını değiştirmiyorsa; isim veya fiili niteliyorsa, iş, oluş ve hareket bildiriyorsa kullanılan ek, çekim ekidir.
Çekim Eki Cümle Örnekleri
Çekim eki örnekleri şu şekildedir;
- Kuşlar güneye doğru gidiyor.
- Kediler gündüzleri uyuyor.
- Annem mağazaya giderek bana çanta almaktan vazgeçti.
- Kitapları ve defterleri her zaman masamda tutarım.
- Evime yeni perdeler taktım.
- Okullar eylülde yeniden açılacak.
- Konuşta konuşasım geliyor.
- Bahçede çocuklar oynuyor.
- Kuş ağacı çok sevdi.
- Söylediklerinden sonra kalbim kırıldı.
- Şu telefonu zamanında açsan olmaz mı?
- Ablasıyla birlikte parka gitti.
- Telefonumu arabada unuttum.
- Sokağa çıkma kısıtlaması akşam başlıyor.
- Okuldan bugün evi aramışlar.
Çekim ekleri anlam değiştirmediği için ekler bilindiği takdirde kolaylıkla bulunabilmektedir. Çekim ekleri sık kullanıldığı için de günlük konuşma dilinde de yer etmiş durumdadır. Sayısız örnek verilebilir.
Fiil Çekim Ekleri Nelerdir? Örnekleri
Fiil çekim ekleri ikinci tekil şahıs emir çekimi dışında tüm fiillerde kullanılabilmektedir. Fiil çekim ekleri fiilin kök veya gövdesine eklenmektedir. Bu kapsamda fiillerin zamanı, yapılışı ve şahıslarını belirlemektedir. Fiil çekim ekleri şu şekildedir;
- Haber kip ekleri
Türkçede üç temel zaman bulunmaktadır. Bunlar; geçmiş, şimdiki ve gelecek zamandır. Fiilde anlatılan işin, eylemin, oluşun, durumun bağlı olduğu zaman fiil zamanı olarak adlandırılır. Haber kiplerinde fiilin zamanı bildirilir. Haber kip ekleri şu şekildedir;
- Bilinen Geçmiş Zaman Eki: “-dı/-di/-du/-dü” “-tı/-ti/-tu/-tü”
Örnekler: Geldim, koştuk, söylediniz, okumadın.
- Öğrenilen Geçmiş Zaman Eki: “-mış/-miş/-muş/-müş”
Örnekler; uyumuşum, gelmemişsiniz, almışlar.
- Şimdiki Zaman Eki: -yor
Örnekler; Zil çalıyor, Ayşe gidiyor, Dünya dönüyor.
- Gelecek Zaman Eki: “-acak/ecek”
Örnekler; Okula yarın gideceğim. Ayşe’yi yaz tatilinde göreceğim.
- Geniş Zaman Eki: “-r” ; “-ar/-er”; “-ır/-ir/-ur/-ür”
Örnekler; Buradan Ankara’da 200 kilometre eder.
- Dilek Kip Ekleri
Eylemin iş, oluş, durumunu zamana bağlı olmadan, istek halinde bildirilmesini sağlayan çekim ekleridir.
- Dilek-şart kipi eki: “-sa/-se”
Örnekler; Gelirse hemen gidebiliriz. Dönersem yarın gelirim.
- İstek kip eki: “-a/-e”
Örnekler; Şuradan bir su içeyim dedim. Söyle seni geriye götüreyim.
- Gereklilik eki: “-malı-meli”
Örnekler; Bu kremi kola sürmeli.
- Emir kipi eki: -sİn, -İn(İz), -sİnlEr
Örnekler; Bu mektubu acele göndersinler.
- Şahıs Ekleri
Fiil sözcüklere -İm, -sİn, —, -İz, -sİnİz, -lEr, -m, -n, —, -k, -nİz, -lEr ekleri getirilerek çekimlenir. Örnekler; aldı-m, bilir-im, olmuş-lar.
- Olumsuzluk Eki: “-ma/-me”
Fiil köklerine gelerek olumsuz anlamı katar. Örnekler; gel-me-di, git-me-dim, gör-me-diler
- Soru Eki “mı/ mi/ mu/ mü”
Soru anlamı taşıyan fiillerden sonra kullanılır: Aldık mı? Gördük mü? Okudun mu?
- Ek-Fiil
Fiilleri birleşik zamanlı çekim haline getirir: Çekim eki kelimeleri fiil zamanına göre değişebilmektedir. çalışmış-tık, okuyor-sa.
İsim Çekim Ekleri Nelerdir? Örnekler?
İsim çekim ekleri ve sözcükte görülen çekim eki tablosu şu şekildedir;
- Hâl (Durum) Ekleri
- – Yaklaşma Durumu Eki (-a/-e)
- – Bulunma Durumu Eki (-da/-de; -ta/te)
- – Ayrılma Durumu Eki (-dan/den; -tan/ten)
- – Belirtme Durumu Eki (-ı/-i/-u/-ü)
- İyelik Ekleri (-ı/-i/-u/-ü)
- İlgi zamiri -ki
- Çokluk Eki (-lar/-ler)
- Soru Eki (mi)
- Ek-fiil Ekleri (-idi, -imiş, -dir)
- Tamlayan (=ilgi) Eki (-ın,-in,-un,-ün)
- Eşitlik Eki (-ca, -ce)
- Vasıta Eki (-la/-le)
İsim çekim ekleri ile ilgili örnekler şu şekildedir;
- Hal – durum ekleri; Babası çocuğu çağırdı. Bu cümlede çocuğu sözcüğündeki -u eki belirtme ekidir. Çocuğun babası ile arasında bağ olduğunu gösterir.
- Yönelme hal eki; Okula doğru gitti. İsimleri fiil ve edatlara bağlamaktadır. Okul-a sözcüğündeki a yönelme ekidir. Yönelme; yön, fiyat, ulaşım, zaman, yer gibi anlamlar belirtir.
- Bulunma hal eki; sözcüğün bulunmasını, aitliğini ifade eder. Kalemim çantada olacak. Bu cümlede çanta+da sözcüğü +da+de eki ile bulunma hal eki almıştır. Bulunma eki ayrıca zaman, ikileme anlamları da katar.
- Ayrılma hal eki; -den / dan eki ile yapılan ayrılma hal eki isimleri fiile bağlar, uzaklaşma bildirir, edat tümleci olur, durum bildirir ve üstünlük ifade eder;
- Kıldan ince.
- Ali okuldan çıktı.
- Ayşe evden çıktı.
- Işık hafiften kalktı.
- Eşitlik hal eki; -ce ve -ca ile yapılan eşitlik hal eki isim, sıfat ve zarf türetmektedir. Ayrıca gibi ve benzer gibi anlamlar da katar. İsim sözcüğünü yüklem yapar, çokluk anlamı sağlar ve birliktelik ifade eder;
- Davranışları çoğu zaman delicedir.
- Evinde binlerce çiçeği var.
- Yaşlıca bir adam geldi.
- Çocukça davranışlardan vazgeçmek gerekiyor.
- Vasıta hal eki; -le ve -la ekleri ile yapılmaktadır. Ünlü ile biten kelimelerde y kaynaştırma harfiyle yapılır. İsimleri edat yaptığı gibi yüklem olarak da kullanılabilir. Durum bildirir, birliktelik anlamı katar ve sebep zaman ilişkisi kurar;
- Yağmur bulutlarla geliyor.
- Annemle babam yarın gelecek.
- Orhan’la Ahmet iyi arkadaştır.
- Yazıyı kalemle yazabilirsiniz.
- İlgi hal eki; isimleri isimlere, edatlara ve fiillere bağlamak için kullanılır. -İm ve -In ekleri ile yapılmaktadır;
- Benim kitabın kayboldu.
- Birincilik ödülü Ayşe’nin oldu.
- Her şeyin en güzeli senin olsun.
- İyelik ekleri; isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek aitlik katmaktadır. Kullanılan zamire göre ekleri de değişmektedir. Bazı durumlarda da işaret zamiri olarak kullanılır;
- Kitab-ım
- Masa-m
- Kalem-in
- İsim tamlamasında tamlanan için eklenmektedir; kapının kol-u
- İlgi zamiri olan -ki; aitlik anlamı ve isim yerine geçmek için kullanılır; Benim-ki şurada duruyor.
- Çoğul ekleri; -lar ve -ler ile yapılır; Kelimeler yazdıkça çoğalıyor. Elmalar çürümüş.
- Mi soru eki; isim ve fiillere getirilmektedir. Sen de gelecek miydin?
- Ek fiil; -dı, -di, -dir, -dır, -mış, -ise ekleri ile yapılmaktadır.
Çoğul Eki Çekim Eki Mi?
Çoğul eki olan -lar ve -ler çekim ekidir. Çekim eki kelimenin anlamını değiştirmemektedir. Kelimelerin diğer sözcükler ile bağ kurmasını, cümlede görev almasını, sayısını, zamanını ve şahsını belirten çekim ekleri için çoğul eki de bu görevleri görmektedir. Kelime anlamı değiştirmeyen çokluk ekleri sayı ifade ettikleri için çekim ekidir.
Çekim Eki Alan Sözcüklere Ne Denir?
Çekim eki alan sözcüklere çekimli sözcük denilmektedir. Çekim eki sözcükleri anlamı korudukları için başka bir sözcük veya anlam oluşturmaz.
Çekim Eki Yapım Eki Farkı Nedir?
Çekim eki ve yapım eki farkı en basit olarak sözcüğün anlamı üzerinedir. Yapım ekleri bir kelime veya fiile geldiğinde anlamı değiştirmektedir. Çekim eki ekleri ise isim veya fiiller arasında bağlantı kurmaya yardımcı olur, anlam korunmaktadır.
Çekim Ekleri Cümlenin Anlamını Değiştirir Mi?
Çekim ekleri cümlenin anlamını değiştirmez. İsim veya fiil sözcüğün niteliği, hareketi, eylemi hakkında bilgi vermelerine karşılık cümlenin anlamında herhangi bir değişim yaratmaz. Türkçe çekim ekleri açısından oldukça zengindir. Her çekim eki kullanıldığı sözcüğü çeşitli açılardan nitelmiş olmaktadır.
Çekim Eki Yapım Ekinden Önce Gelir Mi?
Çekim eki yapım eki ile kullanılacaksa yapım ekinden sonra gelmelidir. Yapım eki sözcüğün anlamını değiştirdiği için çekim ekinin yapım ekinden önce gelmesi olanaklı değildir. Kitap+lık kitap sözcüğünden yeni bir kelime türediği için yapım eki almıştır. Bu kelimeye çekim eki eklenecekse +lık yapım ekinden sonra eklenmelidir. Örnek: Kitaplığımı sonunda düzenledim. Buradaki kitap+lık (ğ)+ımı ifadesinde çekim eki yapım ekinden sonra gelmiştir.
Çekim Eki Yapım Ekinden Önce Gelen Kelimeler
Genel kural olarak çekim eki yapımdan ekinden sonra gelmektedir. Ancak bazı istisna durumlarda çekim eki yapım ekinden önce gelebilmektedir. Bu türden kelimeler genelde iyelik şahıs ekinin geldiği durumlarda olmaktadır;
- Annem – m – siz
