Pençik sistemi nedir kısaca, Osmanlı İmparatorluğu’nda, esirlerin gönüllü olarak Osmanlı Ordusu’na katılabilmesine olanak sağlayan sistemdir. Ancak orduyu tamamen esirlerden oluşturmamak için, her beş esirden sadece biri bu haktan yararlanabilirdi.
1299 yılında Osman Bey’in kurmuş olduğu Osmanlı Devleti ilk önce beylik şeklinde ortaya çıkmıştır. Osmanlı, İstanbul’un 1453’te fethi ile beraber büyük bir imparatorluk halini aldı. Osmanlı Devleti, yönetim sisteminde birçok başarılı olan yöntem uygulamıştır. Bunlardan biri de 14. yüzyılda hayata geçirilen pençik sistemi olarak bilinir.
500 yıl boyunca geçerli olan bu sistem Osmanlı Devleti’nin ordusuna büyük katkı sağlamış bir yol olarak bilinmektedir. Eğer bu konuya dair bilgi edinmek ve Osmanlı Devleti’nin başarısına başarı katan pençik sistemini daha yakından tanımak istiyorsanız yazımızı okuyabilirsiniz.
Pençik Kanunu Nedir?
Farsça, Eski Türkçe ve Arapça ile harmanlanmış olan Osmanlıca zengin bir dildir. Penç ve Yek kelimeleri de Farsça kökenlidir ve anlamı ise beşte bir demektir. Yani her beş esirden bir tanesi Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri yapılmaktadır. İşte pençik sistemi kısaca budur. Savaş anında esir düşmüş olan askerler Osmanlı Devleti’nin ordusuna katılarak daha da güç elde edilmiş olurdu. Burada esas olan gönüllülüktür. Yani esirlerden kendi isteğiyle asker olarak Osmanlı Ordusuna katılmak isteyen olduğunda kabul ediliyordu.
Ancak orduya katılacak olan bu askerler ilk etapta Balkanlarda veya Edirne’de yaşayan Müslüman bir ailenin yanında bir süre misafir olmak zorundaydı. Buradaki temel amaç, orduya katılacak kişilerin hem İslam’ı hem de Türk gelenek ve göreneklerini yakından tanıması ve hâkim olmasını sağlamaktı.
Pençik ve Devşirme Sistemi Nedir?
En fazla merak edilen konulardan biri olan pençik sisteminin amacı tamamen Osmanlı Devletinin menfaatine bir durum olarak karşımıza çıkar. Osmanlı Beyliği’nin kurulduğu ilk zamanlarda askeri güç bakımından yetersiz ve güçsüz olması nedeniyle en önemli ihtiyaç da askerdi ve bir çeşit devşirme sistemine ihtiyaç duyuluyordu.
Asker gereksinimini genelde Türkmen boyları aracılığı ile karşılamaya çalışan Osmanlı bu konuda daha kurtarıcı bir çözüme ihtiyaç duydu. İşte bu noktada pençik sistemi devreye girmeye başladı.
Pençik Sisteminin Amacı
Pençik sistemi aslında Osmanlı Devleti’nin ordusuna asker kazandırmanın yanında bir de gaza anlayışına sahipti. Bu da orduya katılan kişilerin Müslüman olmalarını sağlamaktı. İşte bu nedenle orduya katılmadan önce esirler önce Müslüman ailelerin yanına verilirdi.
Pençik Sisteminin Kuruluş Hikâyesi
Osmanlı Devleti kurallarınca savaşlar sırasında ele geçirilmiş olan esirler gazilerin payına düşmekteydi. Osmanlı Devleti gazileri ise esirleri diledikleri gibi istihdam etme konusunda özgürdü. İslam şartlarına sadık kalmak suretiyle esirler istihdam edilemediği takdirde gaziler tarafından satılabilirdi.
Osmanlı Devleti’nin 3. padişahı konumunda olan I. Murad pençik sistemini hayata geçiren ilk padişahtır. Macar Krallığı ile karşılaştığı 1369 yılında galip gelen Osmanlı İmparatorluğu kesin bir zafer elde etmiştir. İşte pençik sistemi ilk defa bu savaşta uygulanmış ve başarılı olmuştur.
Sırp Sındığı olarak bilinen bu savaş sırasında birçok esir, Osmanlı tarafında savaşmış ve mücadele vermiştir. Osmanlı Devleti acemi oğlan adı verilen esirleri iki şekilde elde ederdi. Savaş sırasında ele geçirilmiş olan esirlerin beşte birinin orduya katılması ve hali hazırda Osmanlı Devleti’nde vatandaş olan Hıristiyan çocukların devşirilmesi ile olurdu. Savaş sırasında esir alınan, Müslüman ve Türk adetlerine göre yetiştirilen erkeklere pençik oğlanı adı verilirdi.
Pençik Oğlanlarının Bulundukları Şartlar
Pençik oğlanları genelde Anadolu’da yaşayan Türk çiftçilerin yanına gönderilirdi. Bunun sebebi ise arada deniz bulunduğu için esirlerin kaçmasını önlemekti. Ancak buna rağmen bazen pençik oğlanları kaçmayı deniyor ve memleketlerine gitmek istiyordu. Pençik oğlanlarının Türk çiftçilerin yanına gönderilmelerinin verildiği karar tarihte net şekilde belli değildir.
Rivayetler ise Edirne’nin fethi, Sırp Sındığı savaşı ve Bilecik’e karşı yapılan ilk akınlar olduğu yönündedir.
Pençik sisteminin özellikleri arasında, pençik oğlanların çiftçilerin yanında çalıştırılırken çok az bir ücret alması da vardır. Sebebi ise hadlerini bilip şımarmamaları içindi. Türk ailelerin yanlarında kaldıkları süre içerisinde hem gelenekleri hem de İslamiyet’i öğrenen pençik oğlanlar daha sonra acemi ocağına gönderilerek bazı eğitimlere tabi tutulmaktaydı.
Son olarak da yeniçeri ocağına katılan pençik oğlanlar bu şekilde Osmanlı İmparatorluğuna uzunca yıllar hizmet etmiştir.
Pençik Sistemi Kaldırılması Nasıl Oldu?
500 yıl boyunca uygulanan pençik sistemi Sultan II. Mahmud zamanında kaldırılmıştır. Yeniçeri Ocağını kaldırma kararı alan II. Mahmud, devşirme ve pençik sistemini de tamamen kaldırma yoluna gitmiştir.
