Tarih Biliminin Yöntemi Nedir? Tarama, Tasnif, Tahlil, Tenkit ve Terkip Nedir?

Tarih biliminin yöntemi, geçmişte yaşanan olayların anlaşılabilmesi ve açıklanabilmesi için kullanılan tekniklerden oluşmaktadır. Tarih bilimi araştırmaya ve incelemeye dayalı bir bilimdir. Bilim ve mantığa uygun gerçekleştirilen araştırma türü yöntem ile adlandırılır.

Tarih bilimi yöntemleri itibari ile farklı kanalların kullanılması ile oluşmaktadır. Güvenilir kaynaklara dayanılarak, bilim ve mantığın ışığında gerçekleştirilen belli başlı tarih yöntemleri mevcuttur. Bu yöntemler;

• Tarama Yöntemi (Kaynak Arama)
• Tasnif yöntemi (Sınıflandırma)
• Tahlil Yöntemi (Çözümleme)
• Tenkit Yöntemi (Eleştiri)
• Terkip Yöntemi (Sentez)

Kullanılan yöntemlerin her biri birlikte tarih biliminin oluşturulmasına katkı sağlar. Yöntemler ancak sırası ile gerçekleştirildiğinde bir sonuca ulaşmak mümkündür. Tarihsel veri ve bilgilerin açığa çıkarılması sürecinde her bir yöntem birer aşama olarak değerlendirilmeli ve aşamalar detaylandırılarak uygulanmalıdır. Tarihte 5T şu şekildedir;

1. Tarihte Tarama Nedir?

Tarama yöntemi tarih bilimi için kaynak ve veri araştırmasını kapsar. Tarih bilimi için anlam ifade edebilecek güvenilir kaynakların tespiti bu aşamada gerçekleştirilir. Bilgi ve verilerin bulunması sürecinde geçerli kabul edilen her bir kaynak yüksek düzeyde güvenilir olmalıdır.

2. Tarihte Tasnif Nedir?

Tarihte tasnif, tarih araştırma yöntemlerinde ikinci aşamayı temsil eder. Tasnif diğer bir ifade ile sınıflandırma anlamına gelmektedir. İlk aşamada elde edilen verilerin kategorize edilerek sınıflandırılmasını kapsar.

Tasnif aşamasında toplanan verilerin sınıflandırılması gelişigüzel bir şekilde yapılmaz. Mutlaka sınıflandırma işlemi belli bir sistematik kapsamında gerçekleştirilir.

3. Tarihte Tahlil Nedir?

Tarihte tahlil aşaması çözümleme sürecini ifade eder. Elde edilen ve sınıflandırılan verilerin güvenilir olup olmadıkları bu aşamada netleştirilir. Belgelerin güvenilirliği sorgulanırken kaynakların olayın yaşandığı dönemden kalması ya da o döneme tanık olabilecek bulgulardan oluşması gerekir.

Kaynakların güvenilirliği araştırmaları tarihte tahlil aşamasında netleştirilir. Güvenilir nitelik taşımayan kaynaklardan elde edilen bilgi ve veriler araştırma sürecinin bu aşamasında elenir. Böylece diğer yöntemler uygulanırken araştırma temeli sağlam bir şekilde oluşturulabilmektedir. 

4. Tarihte Tenkit Nedir?

Tarihte tenkit aşaması eleştiri sürecini ifade eder. Elde edilen verilerin ayıklanma süreci sonrasında eleştirilmesini kapsar. Verilerin gerçekçiliği ve doğruluğu başka kaynaklar göz önünde bulundurularak değerlendirilir ve eleştiriye tabi tutulur.

5. Tarihte Terkip Nedir?

Tarihte terkip aşaması bir sentez sürecidir. Toplanan tüm verilerin bir araya getirilmesi ve değerlendirilmesi ile sonuca ulaşıldığı bu evrede farklı pencerelerden olay ve durumlara bakılır. Olayların yaşandığı dönemin kültürel, ekonomik ve siyasi durumu göz önünde bulundurulur.

Terkip aşaması tarih biliminin yöntemleri arasında belki de en çok üzerinde durulması gereken aşamadır. Elde edilen veri ve bulguların değerlendirilmesi sürecinde farklı bakış açılarından faydalanmak gerekir. Birçok tarih araştırmacısı terkip aşamasında çok daha uzun süre vakit harcayarak araştırmalarını detaylandırır.

Tarih biliminin yöntemi olarak kullanılan bu 5 aşama mutlaka belirtilen sıra ile gerçekleştirilmelidir. Genel olarak kabul görmüş olan tarih biliminin yöntemi birçok araştırmacının da yol ışığıdır.