En kapsamlı tanımı ile roman; insanı ve yaşadığı alanı anlatan, gelenek ve göreneklerini yansıtan, olay üzerinden insanların duygularını, düşüncelerini irdeleyen, gerçek veya kurmaca edebi tür olarak tanımlanmaktadır. Romanın doğası kurguya dayanmaktadır. Her türlü alanda yazılabilen romanın pek çok türü bulunmaktadır.
Roman kelimesinin etimolojisi incelendiğinde Fransızca olduğu görülmektedir. Halkın konuşma diline verilen bu ad zamanla edebi türün adı haline gelmiştir.
Romanın Özellikleri
Romanın özellikleri incelendiğinde hem kurgu hem de gerçek olayların yazıldığı edebi tür olduğu görülmektedir. Bu yüzden romanlarda kurgusal gerçeklik mevcuttur. Yani yazar, gerçeği de kurgulayarak yazmaktadır. Romanın amacı okuyucunun dikkatini çekip, kurgusal gerçekliğin içine çekmektir. Romanın özellikleri neler sorusunun cevabı şöyle sıralanabilir;
- Roman; olay, kişi, yer, zaman unsurlarından oluşmaktadır.
- Roman; serim, düğüm, çözüm bölümlerinden meydana gelmektedir.
- Roman; ilahi bakış açısı, gözlemci bakış açısı ve kahraman bakış açısıyla yazılmaktadır.
- Romanda diğer edebi türlerden de faydalanmak mümkündür.
- Romanda karakter veya tipler ayrıntılı şekilde ele alınmaktadır.
- Genelde karakterler insan olabildiği gibi bazı roman yazarları karakterlerini hayvan ve bitkilerden de seçmektedir.
Romanın Gelişimi
Romanda ilk örnek, 17.yüzyılda Cervantes’in yazdığı Don Kişot olarak kabul edilmektedir. Daha önceki dönemlerde yazılan destan, mit, efsane, öyküler ilk roman olan Don Kişot’un yazılmasına zemin hazırlamıştır. 17.yüzyıl ve sonrasında roman Rusya, Fransa ve İngiltere’de de yazılmaya başlayarak tüm dünyada yazılan edebi tür haline gelmiştir.
Dünya edebiyatında; Balzac, Virginia Woolf, Emile Brunte, Stendhal, Victor Hugo, Ursula K. Flaubert, J.K Rowling, Tolstoy, Harper Lee Emile Zola, Dostoyevski Türk edebiyatında; Ahmet Hamdi Tanpınar, Fatma Aliye, Orhan Pamuk, Yaşar Kemal, Yusuf Atılgan, Samiha Ayverdi, Halide Edip Adıvar, Emine Işınsu, Halit Ziya Uşaklıgil ünlü romancılar arasındadırlar.
Türk edebiyatında roman kavramı Tanzimat Dönemi ile başlamıştır. Tanzimat Dönemi’nden önce mesneviler Türk edebiyatında romanın yerini tutmuştur. Batılaşma süreci ile roman yazmaya başlayan yazarlar, roman türünün ilk örneklerini çeviriler yaparak yayımlamıştır. Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon adlı yazardan çevirdiği Telemak romanı ilk çeviri roman niteliği taşımaktadır.
Daha sonra Servetifünun edebiyat döneminin başlamasıyla romanın en başarılı örnekleri ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf gibi yazarlar ön plana çıkmıştır. 1911’den başlayıp 1923’lere kadar etkisini sürdüren Milli Edebiyat Dönemi’nde ise roman sınırlarını genişletmiştir. İstanbul ve çevresini anlatmaktan vazgeçen roman yazarları, Anadolu’ya ve Anadolu halkına yönelmiştir.
Bu dönemde de Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar, Reşat Nuri Güntekin gibi yazarların ön plana çıktığı görülmektedir. 1923’ten sonra Türk edebiyatında Cumhuriyet Dönemi başlamıştır. Bu dönemde romanın en gelişmiş örnekleri verilmiştir.
İlerleyen dönemlerde tekniklerin gelişmesiyle modern roman kavramı ortaya çıkmıştır. Klasik roman ile farkı şöyle açıklanabilir;
- Klasik roman; yazıldığı dönemdeki kültüre bağlıdır. Toplumun gelenek göreneklerinden dışarı çıkmamaktadır. Modern roman; toplumdan ziyade bireyi ön planda tutmaktadır.
- Klasik romanda daha çok somut konular ele alınır. Modern romanda ise psikolojik ve soyut konulara yer verilir.
- Klasik romanda şive ve ağız özellikleri sıkça görülür. Modern romanda ise ölçünlü dil kullanılmaktadır.
- Klasik romanda bir mesaj iletme amacı vardır. Modern romanda çıkarımlar özneldir.
- Modern romanda olayların gelişimi ardışık olmak zorunda değildir. Postmodern tekniklerle yazılabilmektedir. Klasik romanda ise serim, düğüm, çözüm sırayla olmak zorundadır.
Roman Türleri
17.yüzyıldan beri edebi tür olarak edebiyatın içinde bulunan roman, zamanla kendi içinde de türlere ayrılmıştır. Roman türleri bakımından sekize ayrılmaktadır. Yazılış amacı ve ne anlattığına bağlı olarak tür ayrımı yapılabilmektedir. Bu türler şöyle sınıflandırılmaktadır;
- Tarihi roman: Tarihsel kişilikleri ve tarihi olayları ele alan, kurgulayan roman türüdür.
- Polisiye roman: Amacı, okuyucuya heyecan ve gerilim yaratmak, gizem çözdürmek olan roman türüdür.
- Macera romanı: Sürükleyici bir dil ile olağandışı olayları anlatan romanlardır.
- Psikolojik roman: Roman karakterinin olaylara ve çevreye bakışını irdeleyen, ruhsal durumunu ön planda tutan romanlardır.
- Nehir roman: Aynı olayın devamı niteliğinde yazılan, birkaç seriden meydana gelen romanlardır.
- Modern Roman: Toplumun belirli kesimine ithafen yazılan, anlamak için çabalamak gereken romanlardır.
Bunlar haricinde roman türleri şöyle de sınıflandırılmaktadır;
- Yazarın sanat anlayışına göre: klasik, realist, natüralist, romantik, sürrealist
- Yazının türüne göre: Biyografik, otobiyografik, anı
- Yayınlanma şekline göre: Resimli, tefrika, nehir, tek kitap
- Yazarın diline göre: çeviri, adapte, yerli
- Okuyucu topluluğuna göre: çocuk, yetişkin, popüler
- İçeriğinde anlatılan kesime göre: Köy, kent, burjuva
Türk ve Dünya Romanlarında İlkler
Dünya edebiyatında ilk roman olan Don Kişot 1605-1615 yıllarında basılmıştır. Diğer türlere göre daha ayrıntılı işlenen olaylarla insanların ilgisini çekmeyi başarmıştır. Türk edebiyatında romanların ilk basımı çeviri niteliğindedir. Günümüzde hâlâ popülerliğini koruyan roman türü kendi içinde birçok ilklere sahiptir. Bu ilkler şöyle listelenebilir;
- Batı tarzı kullanılarak yazılan ilk realist roman, Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah ve Aşk-ı Memnu eseridir.
- Dünya edebiyatındaki ilk modern roman örneği, Cervantes’in Don Kişot romanıdır.
- Dünya edebiyatındaki ilk realist roman, Flaubert’in Madame Bovary kitabıdır.
- Dünyadaki ilk kadın romancı Afrahat’tır.
- Dünyadaki ilk çizgi roman(özgün) New Fund’dur.
- En başarılı psikolojik roman: Peyami Safa’nın 9.Hariciye Koğuşu romanıdırç
- Dünya edebiyatında ilk psikolojik roman Fayette’nin Prenses de Cleves romanıdır.
- Türk edebiyatında ilk kadın romancı Fatma Aliye’dir.
- İlk köy romanı Nabizade Nazım’ın Karabibik romanıdır. İlk natüralist roman ise Nabizade Nazım’ın Zehra adlı romanıdır.
- İlk realist roman Recaizade Mahmut’un Araba Sevdası romanıdır.
- İlk tarihi roman Namık Kemal’in Cezmi adlı romanıdır.
- İlk yerli roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat romanıdır.
- Postmodern tarzda yazılan ilk roman Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar adlı romanıdır.
- İlk çocuk çizgi romanı: 1943 yılında yazılan Kara Maske adlı romandır.
Roman Nasıl Yazılır?
Roman yazmak ve yazdıklarıyla insanlara bir şeyler katmak pek çok yazarın hayallerini süslemektedir. Bu da roman nasıl yazılır sorusunu akla getirmektedir. Roman yazmak için öncelikle kişinin kendine güvenmesi gerekmektedir. Yazmak istenilen konular planlandıktan sonra romanın nerede ve ne şekilde yazılacağının planı yapılmalıdır.
Romanı yazmaya başlamadan önce yapılacak en önemli şeylerden biri romanın bakış açısını belirlemektir. Romanın kurgusu ve anlatılanların sınırlandırılması bakış açısına göre yapılmaktadır. Roman yazmak için üç adet bakış açısı vardır. Bunlar; Kahraman, ilahi ve gözlemci bakış açısıdır. Roman yazmak isteyenlerin cevabını sıkça düşündüğü roman kaç sayfa olur sorusunun cevabını yazarlar kurgunun akışına göre belirlemektedir.
Yazının roman olmasını sağlayan şey uzunluk veya kısalığı değildir. Olayların ele alınış biçimidir. Bu doğrultuda 1000 sayfalık roman da mevcuttur. 100 sayfalık kısa roman adı verilen roman da bulunmaktadır.
Romanı yazımı için roman anlatım tekniklerine de sıkça başvurulmaktadır. Bu teknikler: anlatma tekniği, çözümleme tekniği, iç konuşma tekniği, gösterme tekniği, tasvir tekniği, geriye dönme tekniği, montaj tekniği, bilinç akışı tekniği, diyalog tekniği ve özetleme tekniği olarak adlandırılmaktadır. Bunlara ek olarak betimleme, öyküleme, açıklama ve tartışma teknikleriyle roman yazılmaktadır.
Düşünceyi geliştirme yolları olan tanımlama, karşılaştırma, sayısal verileri kullanma, somutlama ve soyutlama, benzetme de roman yazarlarının kullandığı teknikler arasında yer almaktadır.
