Tekke, tarikat üyelerinin barındıkları, ibadet ve törenlerini yaptıkları binalara verilen isimdir. Bu isim Arapça kökenli bir kelimedir ve Osmanlı döneminde bu yapıları ifade etmek için “dergah” ve “asitane” kelimeleri de kullanılmıştır. Bununla birlikte “asitane” bazı tarikatlarla “hankah” ile birlikte yalnızca merkez bina için kullanılan bir isimdir. Tekke ve zaviye, Osmanlı döneminde dini ritüellerin önemli merkezleri olmuştur. Tekkelerin kullanım amacı çeşitliliği, bina büyüklüğü gibi birtakım faktörler, farklı farklı yapıların oluşmasına yol açmıştır.
Kimileri tek bir mekandan oluşurken, kimileri içerisinde birden fazla mekanı barındıran bir külliye şeklindedir. Tek bir mekandan oluşanlarda genellikle tarikat üyeleri haftanın belirli günlerinden bir araya gelerek törenleri gerçekleştirmektedir. Külliye şeklindekilerde ise; aşevi, çamaşırhane, hamam, şeyhin ve ailesinin yeri, dervişlerin barındıkları yerler gibi birçok yapı bulunmaktadır. Merkez yapıları oluşturanlar genellikle, külliye şeklinde olanlardır. Tekke zaviye ve türbelerin kapatılması, Cumhuriyet döneminde yapılmış önemli inkılaplardandır.
Zaviye Nedir?
Zaviye, tarikat etkinliklerinin yürütüldüğü küçük yapılardır. Tekkenin küçüğü olarak da ifade edilen bu yapılar köylerde, kasabalarda, büyük kervanların geçtiği yollarda kurulmaktadır. Kurulduğu bölgeye göre farklı amaçlara sahip olsalar dahi, aslında kurulmalarındaki amaç tarikat bünyesinde ibadet edebilmekti. Bu yapılar; dini ilimlerin, fen ilimlerinin, islam ahlakının öğretilmesi, yolcuların dinlenip barınması gibi yan amaçlarla kurulmuşlardır.
Tarihi kaynaklardan elde edilen bilgilere göre; yolcular için kalacak bir yer niteliği taşıyan bu yapılarda, gelen yolcular sevecen bir şekilde karşılanmaktadır. Eşyaları ve hayvanları yerleştirilen yolcular hamama sokulduktan sonra odalarına alınıp ikramlarda bulunulmaktadır. Akşam namazından sonra Kuran-ı Kerim okunmakta ve namazlar kılınmaktaydı. Bu yapıların insanları ahlaka uygun yetiştirerek topluma kazandırdığı ifade edilmekteydi.
Tekke ve Zaviyeler Neden Kaldırıldı?
Tekke ve zaviyelerin kaldırılmasının nedeni, Kurtuluş Savaşının ardından amaçlarından sapmaya başlamalarıdır. Söz konusu yapılar Osmanlı döneminde uzun süre açık kalmış ve farklı şekillerde aktif olarak kullanılmıştır. Tarihi süreç içerisinde Osmanlı Devleti’nin sona erip Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte bu yapılar bir sorun teşkil eder hale gelmiştir. Öyle ki, “yenilik karşıtı simgesi” olarak anılmaktadırlar ve bu fikirlerini yaymada dini kullandıkları belirtilmektedir.
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi bu yapıların temel amaçları tarikat üyelerinin eğitilmesi ve bir araya gelerek ibadetlerini gerçekleştirmesiydi. Bu yapılar, şeyh ve dervişlerin rolü ile devletle ilgili meselelerin içerisinde yer almalarıyla, amaçlarından sapmışlardır. Zaman içerisinde bu durum gelişerek, insanların akıllarını yıkayıp Cumhuriyet’e karşı isyan başlatmak gibi bir amaca hizmet eder seviye gelmiştir. Bu nedenle, hükümetler bu gibi suistimallerin önüne geçmek için tedbir almış, Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Kanunu çıkarılmıştır.
Tüm bunların yanında Cumhuriyet anlayışının temelde sahip olduğu ideolojilere bakılacak olursa, bu yapıların Cumhuriyet’in ilerlemesinin önünde bir engel niteliğinde olduğu rahatlıkla kavranabilmektedir. Atatürk, kendi aklını kullanabilen ve medeni bir halk hedeflemiştir. Ancak bu yapılar eleştirel akla fırsat vermeyip “biat” anlayışıyla işlemektedir. Bu gibi ideolojilerin çatışması da bu yapılar kaldırılmasının nedenleri arasında yer almaktadır.
Tekke ve Zaviyelerin Görevi Neydi?
Tekke ve zaviyelerin görevi, temelde İslam ahlakını ve tasavvuf ilmini öğretmektir. Bununla birlikte tarihi süreç içerisinde farklı görevler de almışlardır. Bu görevlerden bazıları şu şekildedir:
- Tarih, yazı, saz, koşuk eğitimleri verme,
- Yolcular ve tarikat üyeleri için barınak sağlama,
- Sağlık alanında hizmet verme
gibi görevlerdir.
Tekke ve Zaviye Ne Zaman Kaldırıldı?
Tekke ve zaviyenin kaldırılma tarihi, 30 Kasım 1925’tir. Bu yapıların kaldırılması Konya milletvekili Refik Bey ve beş arkadaşı tarafından meclise sunulmuştur. Öneri, değerlendirilerek belirtilen tarihte kabul edildi ve yürürlüğe giren 677 sayılı kanun ile yürürlüğe girmiştir. Tekke ve zaviyelerin kapatılması, laiklik yolunda da önemli adımlardan biriydi. Bu yapıların yanında türbeler de kapatılmış ve yasaya uymayanlar için para ve hapis cezası getirilmiştir. Söz konusu yasa, 1982 Anayasası ile birlikte koruma altına alınmıştır.
Tekke ve Zaviyelerin Amacı Neydi?
Tekke ve zaviyelerin amacı, tarikat üyelerinin bir araya gelerek ibadetlerini, törenlerini ve diğer tarikat etkinliklerini gerçekleştirmeleriydi. Bununla birlikte kuruldukları yer ve büyüklüklerine göre; yolcuların dinlenmesi, üyelerin barınması, çeşitli ilimlerin öğretilmesi gibi farklı farklı amaçlara da hizmet etmişlerdir.
İlk Tekke ve Zaviye Ne Zaman Kuruldu?
İlk tekke ve zaviyenin kurulma tarihi ile ilgili net bir bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte bu konuda ispatlanamayan bazı fikirler bulunmaktadır. Bunlardan birine göre bu yapılar ilk defa, VIII. yüzyılda Filistin’in Remle belediyesinde kurulmuştur. Başka bir fikre göre ise, yine aynı yüzyılda Basra’nın Abadan bölgesinde kurulmuştur.
[geo_alert style=”1″ color=”success” ]İnkılap tarihi dersi ile ilgili içeriğimizi beğendiyseniz, sosyal medyada paylaşmanızı rica ediyoruz. Düşüncelerinizi ve konu ile ilgili sorularınızı yorum olarak da bırakabilirsiniz.[/geo_alert]
